quam earum fignificata, nobis repræfententur per ideas non aliunde advenientes quàm à noftrâ cogitandi facultate, ac proinde cum illâ nobis innatas, hoc eft, potentiâ nobis femper inexiftentes: effe enim in 5 aliquâ facultate, non eft, esse actu, sed potentiâ dumtaxat, quia ipsum nomen facultatis nihil aliud quàm potentiam defignat. Quòd verò de Deo nihil præter nomen vel effigiem corpoream poffimus cognofcere, nemo poteft affirmare, nifi qui se aperte atheum, at10 que que etiam omni intellectu deftitutum, fateatur.

Poftquam Author nofter iftam fuam de Deo opinionem exposuit, refutat in art. 15a argumenta omnia, quibus Dei exiftentiam demonftravi. Ubi sane mirari fubit hominis confidentiam, quòd tam facilè, tam 15 paucis verbis, putet fe omnia poffe evertere, quæ ego longâ & attentâ meditatione compofui, libroque integro explicui. Sed nempe omnes rationes, quas ad hoc attuli, ad duas referuntur : Prima eft, quòd oftenderim, nos habere Dei notitiam, five ideam, quæ talis 20 eft, ut, cùm ad eam fatis attendimus, &, eo modo quo explicui, rem perpendimus, ex folâ ejus confideratione cognofcamus, fieri non poffe quin Deus exiftat, quoniam existentia, non poffibilis duntaxat vel contingens, quemadmodum in aliarum omnium rerum 25 ideis, fed omnino neceffaria & actualis, in ejus conceptu continetur. Hanc autem rationem, quam pro certâ & evidenti demonftratione, non ego folus habeo, sed habent etiam alii plures, iique do&rinâ & ingenio fupra cæteros eminentes, qui eam cum curâ examina

5

10

runt: | hanc, inquam, Author Programmatis sic refutat. Conceptus nofter de Deo, five idea Dei in mente noftrâ exiftens, non eft fatis validum argumentum, ad exiftentiam Dei probandam, cùm non omnia exiftant, quorum conceptus in nobis obfervatura. Quibus verbis oftendit, fe mea quidem fcripta legiffe, fed ea nullo modo intelligere, vel potuiffe, vel voluiffe: non enim vis mei argumenti defumitur ab ideâ in genere fumptâ, sed à peculiari ejus proprietate, quæ in ideâ, quam habemus de Deo, evidentiffima eft, atque in nullis aliarum rerum conceptibus poteft reperiri: nempe ab exiftentiæ neceffitate, quæ requiritur ad cumulum perfe&ionum, fine quo Deum intelligere non poffumus. Aliud argumentum, quo demonftravi Deum effe, ex eo defumpfi, quòd evidenter probaverim, nos non habituros fuiffe 15 facultatem, ad omnes eas perfectiones, quas in Deo cognofcimus, intelligendas, nifi verum effet, Deum exiftere, nofque ab illo effe creatos b. Quod putat Nofter fe abunde diffolvere, dicendo, ideam, quam habemus de Deo, non magis quàm cujufvis alterius rei conceptum, vires noflras cogitandi proprias superare. Quibus verbis, fi tantùm intelligit, eum, quem de Deo conceptum fine gratiæ fupernaturalis auxilio habemus, non minùs effe naturalem, quàm fint reliqui omnes quos habemus de aliis rebus, mecum fentit; fed nihil inde 25 contra me colligi poteft. Si verò exiftimat, in illo conceptu non plures perfectiones objectivas involvi quàm in omnibus aliis fimul fumptis, aperte errat; ego

a. Page 345, 1. 14-17.- Lire obfervantur.

b. Medit. III. Voir t. VII, p. 51-52.

c. Page 345, 1. 17-19.

20

autem ab hoc folo perfectionum exceffu, quo nofter de Deo conceptus alios fuperat, argumentum meum defumpfi.

|In fex reliquis articulis, nihil habet notatu dignum, 5 nifi quòd, cùm velit animæ proprietates diftinguere, confuse admodum & improprie de iis loquatur. Quippe ego dixi, eas omnes referri ad duas præcipuas, quarum una eft perceptio intellectûs, alia verò determinatio voluntatis, quas Nofter vocat intellectum 10 & voluntatem. Ac deinde illud, quod vocavit intelleAlum, dividit in perceptionem & judiciuma, quâ in re à me diffentit. Ego enim, cùm viderem, præter perceptionem, quæ prærequiritur ut judicemus, opus esse affirmatione vel negatione ad formam judicii consti15 tuendam, nobifque fæpe effe liberum ut cohibeamus affenfionem, etiamfi rem percipiamus : ipfum actum judicandi, qui non nifi in assensu, hoc eft, in affirmatione vel negatione confiftit, non retuli ad perceptionem intellectûs, fed ad determinationem volun20 tatis. Poftea, inter fpecies perceptionis, non enumerat, nifi fenfum, reminifcentiam, & imaginationem* : unde colligi poteft, eum nullam intellectionem puram, hoc eft, intellectionem quæ circa nullas imagines corporeas verfetur, admittere; ac proinde ipfum sen25 tire, nullam de Deo, nec de mente humanâ, vel aliis incorporeis rebus, cognitionem haberi : cujus rei non aliam caufam poffum fufpicari, quàm quòd eæ, quas

a. Page 345, 1. 20, à p. 346, l. 12.

b. Première partie de ce t. VIII, p. 17, art. xxxII.

c. Page 345, 1. 21.

d. Ibid., 1. 23.

e. Page 346, 1. 2.

habet de illis rebus, cogitationes fint tam confusæ, ut nullam unquam puram, & ab omni corporeâ imagine diverfam, in se animadvertat.

In fine denique, addidit hæc verba ex meo aliquo fcripto defumpta : Nulli facilius ad magnam pietatis 5 famam perveniunt, quàm fuperftitiofi & Hypocritæ. Quibus quid fignificare velit, non video: nifi forte referat ad hypocrifim, quòd ufus fit ironiâ multis in locis; fed non puto, illum iftâ viâ poffe ad magnam pietatis famam pervenire.

10

Cæterum, cogor hîc fateri, me pudore fuffundi, quòd antehac iftum Authorem, tanquam perfpicaciffimi ingenii virum, laudarim, atque alicubi fcripferim, « me non putare ullas ab ipfo doceri opiniones, quas <«< nollem pro meis agnofcere». Sed nempe, quando 15 ista scribebam, nullum adhuc videram ejus specimen, in quo fidus exfcriptor non fuiffet, nifi tantùm femel in verbulo uno ̊, quod illi tam male cefferat, ut sperarem nihil tale amplius effe aufurum; & quia videbam, ipfum in reliquis magno cum affe&u opiniones 20 ampleci, quas veriffimas arbitrabar, id ejus ingenio & perfpicacitati tribuebam. Nunc autem multiplex experientia cogit me, ut exiftimem, non tam amore veritatis eum teneri, quàm novitatis. Atque quoniam omnia, quæ ab aliis didicit, pro antiquis & obfoletis 25 habet, nihilque fatis novum ei videtur, nifi quod ex proprio cerebro extundit; eft autem adeò infelix in

a. Page 346, 1. 13-14.

b. Voir ci-avant, Epift. ad Voetium, p. 163, l. 11-12.

c. Hominem effe ens per accidens. Voir t. III, p. 460, etc.

fuis inventis, ut nullum unquam verbum in ejus scriptis notaverim (quod ex aliis non exfcripfiffet), in quo non aliquem errorem contineri judicarem : monere debeo illos omnes, qui meas opiniones ab eo defendi 5 fibi perfuadent, nullas effe, non modò in Metaphyficis, in quibus aperte mihi adversatur, fed etiam in Phyficis, de quibus alicubi in fuis fcriptis agit, quas non male proponat & corrumpat. Adeò ut magis indigner, quòd talis Doctor scripta mea pertra&tet, atque 10 interpretanda five interpolanda suscipiat, quàm quòd alii nonnulli fummâ cum acerbitate ipsa impugnent.

15

Quippe neminem ex acerbis iftis adhuc vidi, qui non mihi tribueret opiniones à meis toto cœlo diverfas, atque adeò abfurdas & ineptas, ut non verear, ne ullis cordatis viris poffit perfuaderi meas esse. Sic eo ipfo tempore, quo hæc fcribo, mihi adhuc afferuntur duo novi libelli ab aliquo hujus generis adverfario confcripti, in quorum priore habetur: Esse Neotericos nonnullos, qui certam omnem fidem fenfibus abro20 gant, & Philofophos Deum negare, & de ejus exiflentiâ dubitare poffe contendunt, qui infitas interim à naturâ humanæ menti de Deo notitias actuales, fpecies, & ideas, admittunt. Dicitur autem in altero: Neotericos iftos audacter pronunciare, Deum non modò negative, fed & po25 fitive, fui caufam efficientem dici debere. Atque in utroque libello nihil aliud | agitur, quàm quòd argumenta multa congerantur ad probandum: primo, nos nullam Dei cognitionem actualem in utero matris habuiffe, ac proinde nullam de Deo actualem fpeciem & ideam menti 30 noftræ ingenitam; fecundo, non oportere Deum negare,

a. Livrets de Jacques de Rives (Jacobus Revius). Voir t. V, p. 126-128.