Page images
PDF
EPUB

» D. Voetio, me non recurfurum fuiffe ad tergiverfationes & æquivoca» tiones, fi juridicè debuiffem refpondere ad poftulatum quod voluiffet » mihi fieri à Cl. D. Schoockio: Ecquis Cartefio Synodi Hagienfis A&a » communicasset? Nec puduiffet negare, fi feciffem, cùm potuerim sine > culpâ feciffe: quippe qui ejus Synodi membrum effe defieram, nec illius » Acta fub figillo confeffionis acceperim... » (Page 401.)

[ocr errors]

« Quòd verò dicor Cl. D. Magiftrum Schoockium feduxiffe ut D. Voetij » Myfteria Eleufina retegeret in judicio, tantundem habet veritatis : cùm » certum fit, & ex Actis publicis liqueat, C. D. Schoockium, proprio motu » & ex confcientiæ officio, in jus citatum à Nob. Cartefio, ifta omnia de» claraffe. Quàm verò ab hac Camarinâ movendâ procul fuerim, inde » liquet. Primò, quòd cùm ipfe D. Cartefius me rogasset ut quædam exemplaria Epiftolæ fuæ contra D. Voetium, oppofitæ Admirandæ Me>thodo Philofophiæ Cartefianæ, vellem fuo nomine offerre Nobiliss. p. t. » Academiæ noftræ Curatoribus: id nolui facere, ne turbas quærere vide»rer, fed illi Bibliopolæ ad quem miffa fuerant peragendum reliqui. » Secundò, quòd cùm 7 Nov. 1643 Nob. Cartefius ad me fcripfiffet, fibi » in animo effe C. D. Schoockium in jus trahere & feriò contra illum » agere, nifi ultro declararet se Voetio inftigatore & authore fcripfiffe, vel» lem itaque vel hoc pofterius tentare cujus jam Specimina aliunde habe» ret, vel faltem fe fubmonere quâ viâ rem hîc aggredi deberet, ego ipsum >> dehortatus fum ab omni litigio. Indicavi non videri mihi verofimile, » C. D. Schoockium, qui dicebatur seipsum ultrò onerasse ut aliļum fuble» varet, aliquid contra facturum; confului ut vel contemptu generofo fe >> de Ultrajectinis ulcifceretur, vel proprijs armis, fcripto nempe aliquo, » fe tueretur; rogavi ut, fi quid moliri decreviffet, pateretur me effe » planè extra partes, & alium quæreret cujus operâ uteretur : effe enim » D. Schoockium caput Academiæ noftræ (erat tunc Rector Magnificus), » & pacem inter collegas vigere, quam turbatam nollem; me quidem mihi gratulari, quòd caufam eam quam defenderam, idoneam judicaffet fuæ » promovendæ, fed diverfa cùm fuerint confilia noftra, absque invidiâ non » futurum, fi fuorum particeps fierem. Quibus fic acquievit Nobiliffimus » ille Vir, litteris fcriptis 12 Dec. 1643, laudato etiam meo candore, ut » declararet noluiffe rem ita tranfactam uti primò petierat; alia fe nunc » confequutum majoris momenti, aliâ quoque viâ instituturum; manfu» rum tamen mihi amicum, etsi abrupto inter nos omni litterarum com» mercio; prout revera ab illo tempore, nec ego ad eum fcripfi, nec is ad » me; & quæ agitaret confilia, nescivi. » (Pages 402-403.)

Cette dernière déclaration de Desmarets confirme bien celle de Descartes, p. 247 ci-avant, 1. 6-7. Ce qui suit la confirme encore plus. En effet, Desmarets continue:

[blocks in formation]

« Fortè negotium alto manfiffet fepultum filentio, nifi ipfe D. Voetij » Lief-hebber der Waerheyt, anno fuperiori, libello fuo inscripto Aenge» vangen Proceduyren tot Utrecht, &c., ignem gladio fodicaffet, & » (quod vix sciebatur) retuliffet quomodo ad Ill. & PP. DD. Ordines » hujufce Provinciæ miffa fuiffet à D. Legato Galliæ Cartefij querela, » quæ necdum mihi vifa fuerat, cùm ifte libellus Ultrajecto prodiret; » ipfius Excell. Legati perfonæ facræ epiftolam & interceffionem fcopticè >> traduxiffet; totam culpam Philofophiæ Cartefianæ & convitiorum atro>> cium quæ affatim in illâ continebantur, in unicum D. Schoockium » tranftuliffet; palam affirmaffet, Voetio nihil commune cum Schoockij » libro, de quo etiam contra ipfum Schoockium Cartefius jam Groningæ » expoftularet; afferuiffet denique Schoockium, cujus ftilus fatis in eo » libro apparebat, fe paratum profiteri ad illum tanquam fuum defenden» dum. Nam, quæfo, quid hoc erat, nifi amicos D. Cartefij ad negotium » urgendum vel refumendum incitare? Ill. ac PP. noftros Ordines fuggil»lare, quafi detrectaffent juftitiam adminiftrare homini erudito & nobili, » pro quo tam expreffè Legatus Regis Chriftianiffimi intercedebat, ejufque » litteras inter chartas rejectaneas fepofuiffent; & ipfum Cl. D. Schoockium ad invidiam hanc femel amoliendam, tum honoris tum confcien» tiæ caufâ, adigere? Quid mirum ergo, fi Nob. Cartefius, ex Galliâ >> redux', per fe & amicos fuos apud Proceres noftros fubinde Hagam >> excurrentes inftiterit, expoftulaverit, & de neglectâ Legati commenda» tione queftus fuerit ? Quid mirum, fi Senatum Academicum, cujus foro >> fuberat reus quem petebat, adierit ? Quid mirum, fi Cl. D. Schoockius >> hanc arripuerit lubens occafionem, confcientiam fuam liberandi, & que>> relam contra fe apud Ill. & PP. DD. Ordines depofitam, utpote fibi >> admodum invidiofam & gravem, eluendi? » (Pages 403-404.)

c

« Sed de me, id verè profiteor nefciviffe, ut parum femper curiofus fui » rerum, ad me non fpectantium, antequam Litteræ Nob. D. Cartefii ad » Senatum noftrum Academicum redditæ fuiffent, quid agitaretur | in eâ >> re; quomodo Cl. D. Schoockius fuis literis querelarum plenisdenunciaret » D. Voetio, fore ut hæc omnia cum ipfius infamiâ tandem renudaret; quomodo quæftiones, quæ fibi poffent fieri, fi res in judicium veniret, >> D. Voetio, proponeret; quomodo hic eas eludendas, per vitilitigationes » & æquivocationes pudendas fuggereret ; quomodo D. Schoockio perfua» dere conaretur, Cartefium non aufurum quicquam hîc movere contra » ipfum; quomodo fpargeret fe huc venturum, ut Cartefium in vincula » conijci curaret, quo hic à fuâ actione contra D. Schoockium inftituendâ >> deterreretur; quomodo haftas amentatas Schoockio fubminiftraret, qui» bus duriora quæque Philofophiæ Cartefianæ defenderet, aliquando non

a. Ci-avant p. 239, note b.

b. Voir t. IV, p. 105, p. 123 et p. 155.

c. Ibid., p. 99, p. 179 et p. 196.

d. Ibid., p. 177.

[ocr errors][ocr errors][ocr errors][ocr errors][merged small][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

» fine fpecie Blafphemiæ: qualis hæc nominatim, potuiffe Cartefium » metaphoricè & citra contumeliam vocari Caïnum vagum, quia etiam » Deus, inquiebat, comparatur in Scripturâ leoni, lupo, furi &c. Habe>> mus hîc litteras ipfius D. Voetii plurimas, ex quibus eorum quæ dico » Veritas, non mihi modo, fed meis RR. & Clariff. DD. Collegis, plenè » innotuit.» (Pages 404-405.)

[ocr errors]

<< Cùm ergo horum omnium effem nefcius, priufquam Nob. Cartefius >> fuam actionem contra Cl. D. Schoockium inftituiffet, res ea longè magis mihi ex improvifo accidit, quàm vel ipfi reo, vel D. Voetio, qui » nunc faltem comperit, fummam effe aftutiam carere aftutiâ, & nihil » tutius, nullam expeditiorem effe viam, quàm fincerè agere. Occultæ » technæ, virtuti & veritati contrariæ, prodeunt tandem in lucem, & fuos >> authores pudore fuffundunt... » (Page 405.)

Cette citation nous révèle l'existence, et nous donne le résumé d'une correspondance particulière, entre Descartes et Desmarets, qui avait échappé à nos investigations. Cinq lettres nouvelles doivent être intercalées, dans la correspondance générale, aux dates suivantes :

1. Descartes à Desmarets, mai-juin 1643.

2. Réponse de Desmarets, juin 1643.
3. Descartes à Desmarets, 7 nov. 1643.

4. Réponse de Desmarets, nov. ou déc. 1643.

5. Descartes à Desmarets, 12 déc. 1643.

A ces cinq lettres s'en ajoutent au moins deux autres, qui sont antérieures : l'une (perdue) de Desmarets à Descartes, et la réponse de celui-ci, qui est notre lettre CCXCI, t. III, p. 605-607. Nous pouvons même dater cette dernière plus exactement: Descartes y parle, en effet, des « trois premières feuilles », (t. III, p. 606, 1. 6), qu'il a reçues du livre de Voetius contre Desmarets; or nous savons, par Desmarets lui-même, que ces trois premières feuilles furent connues sur la fin de septembre 1642: « Jam >> fub finem Septembris anni 1642 vifa fuerant quibufdam tria prima folia » Speciminis fui (n. Voetii) », (Ultima patientia etc., p. 318), et Descartes les avait entre les mains depuis quelque temps déjà (t. III, p. 606, l. 12-13). De plus, Descartes attend la fin de l'impression, et sait déjà que l'ouvrage aura << environ vingt feuilles » (1. 29); (il en a exactement un peu plus de 21, soit 511 pages in-12). Donc la publication est proche, et Desmarets nous apprend qu'elle est du commencement de mars 1643: « fub Martij » initium anni 1643, licet prima pagina libri annum 1642 haberet (quod » fuit etiam μustnpiwoès), prodijt Specimen.» (Ultima patientia, p. 326.) La lettre de Descartes serait donc, non pas de janvier 1643, mais plutôt de février, et sans doute de la même date, 18 ou 19 février, que la lettre CCXCV, où elle s'est trouvée insérée (t. III, p. 617).

D'autre part, la correspondance ayant cessé à partir du 12 déc. 1643, au dire de Desmarets lui-même, Descartes pouvait donc déclarer qu'il

ne lui écrivit point durant toute l'affaire de Groningue, laquelle ne fut engagée, en effet, que lorsqu'il y eut adressé sa requête de janvier 1644 (t. IV, p. 84).

[ocr errors][merged small][merged small]

III

PAGE 280, Note a.

Ces douze pages (p. 253-264) forment une parenthèse, d'un caractère historique, dans le gros ouvrage, d'ailleurs entièrement dogmatique, de Paul Voet, THEOLOGIA NATURALIS REFORMATA. Les voici in extenso:

« ... Culpandi veniunt triumviri (utinam hæc divulgandi neceffitate non » conftringerer !), Cartefius, Marefius, Schoockius. Qui communem huc » operam contulerunt, ut infontem Parentem (Gisbertum Voetium) in> famem, heterodoxum, univerfo orbi proponerent. Quid ille contra? » Nihil, nifi quòd, inficiando ea vera effe, quæ illi liberè ac liberaliter & » impunè in illum jaciunt, non probant, nec unquam id tentarunt, in fi» lentio ac patientiâ animam poffidere decreverit. Ne tamen illi impunè in » pofterum graffarentur, aliquid hic illis fine odio & affectu reponendum » putavi, quo faltem eorum fpicula in parentem emiffa obtunderentur. » Quod antequam agam, paucis odii in Parentem concepti occafionem » enarrabo. »

<< Cartefium instigavit ejusdem Philofophia in Academiâ Ultrajectinâ >> judicio Profefforum, approbante factum hoc Nob. & Ampl. Sen. urbico, » condemnata & profcripta. Quod quia factum tum temporis, cùm Rever. >> Parens magnificum Rectorem ageret, ac fi id eo procurante factum effet, » virulentiffimum Cartefius edidit libellum, cui infcriptio Epiftola ad » Dinetum, ut & alterum, Epiftola ad celeberrimum Virum. D. Marefium » malè habuit (alia huc non revocabo, ut qui inculpatam fcribam defen>> fionem), quòd in controversiâ Marianæ Fraternitatis, quam cum Parente » inftituerat, judicio Facultatum Theologicarum, omnium in Belgio Aca» demiarum, ut & illuftrium Scholarum, exceptâ Groninganâ, in quâ tum » temporis ipfe docebat, nec non fententiâ fummi Theologi Andreæ Ri» veti, condemnatus, fuccubuerit. D. Schoockio amicitiæ Paternæ renun»ciandi occafionem dedit, | quòd à Rev. Parente (quo nomine fe fpretum, » verùm malè, opinabatur) ad Theologicam Profeffionem Trajectinam » nunquam fuiffet commendatus. Quafi id, folo accurante Parente, fieri » potuiffet, & non Senatûs Urbici juffu, cujus auctoritati omnia commiffa » funt. »

« Cum Cartefio mihi primùm agendum; qui cùm mortuus nocuerit » libellis fuperftitibus & recufis, in iis ut mortuus inter vivos erit retun» dendus. Et licet defuncto nocere nec poffim, nec velim, Parenti tamen » mederi potero, cui vivo nocitum eft. Non verò maledicta maledictis, aut

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][ocr errors][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small]

>> convitia convitiis opponam, verùm publica Academiæ Ultrajectinæ, Sy» nedrii Ecclefiaftici, de Rev. Parentis vitâ & honeftate & doctrinâ teftimo»nia. Subjungam Nobiliffimi & Ampliffimi Magiftratus Urbis Trajectinæ >> decretum, quo libelli Cartefii in Parentem emiffi (poftquam Cartefius >> effet citatus, ut causam suam tutaretur) famosis fcriptis annumerantur, » & Nobil. Prætori injungitur, ut actionem de libellis famosis in Carte> fium inftituat. Teftimonia, de verbo ad verbum huc translata, fic fo»nant. » (Cette pièce et la suivante Teftimonium etc. sont en tête de l'opuscule intitulé: Teftimonium | Academiæ | Vltraiectinæ | Et | Narratio Hiftorica | qua defenfæ, qua exterminatæ novæ | Philofophiæ. | RhenoTrajedi, Ex typographiâ Wilhelmi Strickii Anno CIƆ IƆ C XLIII, dont il a été question, notamment, t. III, p. 568-569, et t. IV, p. 34-35.)

RECTOR ET PROFESSORES

Acad. Ultraje&.

LECTORI CANDIDO S.

Quemadmodum Rev. & Clar. vir D. Gisbertus Voetius, Collega nofter amiciffimus, ab auctore Epiftola ad Dinetum infamatus fit, non te latet, benevole Lecor. Decreveramus jam tum famam viri optimi teftimonio publico afferere; fed certis de caufis res in hunc ufque diem dilata eft. Cùm verò neque finem neque modum prædi&us au&or fibi fecerit, fed ad priorem epiftolam, aliam multò acerbiorem adjecerit, eaque ab hominibus malevolis in vernaculum tranflata fit, ut eò majorem exiftimationis jacturam apud omnes Collega nofter faceret, haut diutiùs cun&andum rati, ex mandato atque au&oritate Ampliffimi Senatûs Urbani, præfens Teftimonium, Junà cum Narratione hiftoricâ eorum, quæ apud nos aca & gefta funt, ut vetus Philofophia in poffeffione retineretur, vulgandum cenfuimus: non ut cujufquam famam aut exiftimationem læderemus, fed ut innocentia viri optimè de Univerfitate noftrâ meriti omnibus magis magifque innotefceret. Vale.

Dat. Traje&. ad Rhenum,

IV Kal. O&ob. CIDIC XLIII.

TESTIMONIUM

Academiæ Ultraje&inæ.

RECTOR ET PROFESSORES ACAD. ULTRAJECTINÆ

Lect. S.

Quanquam virtus vitæque integritas fuffragiis aliorum non indigent, ea tamen interdum eft hominum improbitas, ut confugere ad teftimonia cogantur, qui vivos innocentiæ fuæ teftes circumferunt. Experti id funt

« PreviousContinue »