CXLIV.

Quarta.

CXLV. Quinta.

Quartò, quòd jam antè aliqui motus in ifto Planetâ effe potuerint, qui diutiffimè in eo perfeverant, licèt aliæ cauffæ repugnent. Ut enim videmus turbinema, ab hoc folo quòd femel à puero intorqueatur, fatis virium acquirere ad perfeverandum in fuo motu per aliquot horæ minuta, interimque aliquot millia gyrorum abfolvere, quamvis mole fit exiguus, & tum aër circumjacens, tum etiam terra, cui infiftit, ejus motui adverfentur : ita facilè credi poteft, ex hoc folo quòd aliquis Planeta, cùm primùm factus eft, fuerit motus, eum à primâ mundi origine ad hoc ufque tempus, abfque ullâ notabili imminutione celeritatis, circuitus fuos continuare potuiffe: quia multò brevius eft tempus quinque vel fex millium annorum, à quibus mundus ftetit, fi cum magnitudine alicujus Planetæ comparetur, quàm tempus unius horæ minuti cum exigui turbinis mole collatum.

5

10

15

Quintò denique, quòd vis ita perseverandi in suo motu fit multò firmior & conftantior in Planetâ, quàm in materiâ cœlefti eum circumjacente; ac etiam fir- 20 mior in magno Planetâ quàm in minore. Quippe ista vis in materiâ cœlefti pendet ex eo, quòd ejus globuli fimul conspirent in eundem motum; cùmque fint à se mutuò disjuncti, parvis ex momentis fieri potest, ut modò plures, modò pauciores ita fimul confpirent. 25 Unde fequitur Planetam nunquam tam celeriter moveri, quàm globulos cœleftes eum circumjacentes : etfi enim æquet illum eorum motum, quo fimul cum ipfis fertur, illi interim habent alios plures, quatenus à fe mutuò disjuncti funt. Inde etiam fequitur, cùm 30

a. Voir t. V, p. 173.

5

horum globulorum cœleftium motus acceleratur, vel tardatur, vel inflectitur, non tantopere, nec tam citò accelerari, vel tardari, vel inflecti motum Planetæ inter ipfos verfantis.

Quæ omnia fi confiderentur, nihil occurret circa phænomena Planetarum, quod non planè conveniat cum legibus naturæ à nobis expofitisa, cujufque ratio ex jam dictis non facilè reddatur. Nihil enim vetat quominùs arbitremur, vastiffimum illud spatium in 10 quo jam unicus vortex primi cœli continetur, initio in quatuordecim pluresve | vortices fuiffe divifum, eofque ita fuiffe difpofitos, ut fidera quæ in centris fuis habebant, multis paulatim maculis tegerentur, & deinde ifti vortices uni ab aliis deftruerentur, modo 15 jam à nobis descripto: unus citiùs, alius tardiùs, pro diverfo eorum fitu. Adeò ut, cùm illi tres, in quorum centris erant Sol, Jupiter & Saturnus, cæteris effent majores, fidera, quæ in centris quatuor minorum Jovem circumstantium versabantur, verfùs Jovem de20 lapfa fint; & quæ in centris duorum aliorum Saturno vicinorum, verfùs Saturnum (faltem fi verum eft duos jam Planetas circa ipsum versari); & Mercurius, Venus, Terra, Luna & Mars (quæ fidera etiam fingula fuum vorticem priùs habuerunt), verfùs Solem; ac 25 tandem etiam Jupiter & Saturnus, unà cum minoribus fideribus iis adjunctis, confluxerint versùs eundem Solem, ipfis multò majorem, poftquam eorum vortices fuerunt abfumpti; Sidera autem reliquorum 28 abfumti (1" édit.).

a. Pars II, art. XXXVII, xxxix et XL, p. 62, 63 et 65 ci-avant.

b. Art. cxv, cxvi et cxvii, p. 162-166.

CXLVI.

De primâ producione omnium Planetarum.

CXLVII.

Cur quidam Planetæ fint aliis a Sole remotiores: idque ab eorum magnitudine folâ non pendere.

CXLVIII.

Cur Soli viciniores celeriùs aliis movean

maculæ fint tardissi

mæ.

vorticum, fi unquam plura fuerint quàm quatuordecim in hoc fpatio, in Cometas abierint.

Sicque jam videntes primarios Planetas, Mercurium, Venerem, Terram, Martem, Jovem & Saturnum, ad diverfas diftantias circa Solem deferri, judicabimus

id ex eo contingere, quòd eorum qui Soli viciniores sunt, soliditas sit minor quàm remotiorum. Nec mirabimur Martem, Terrâ minorem, ipfâ tamen magis à Sole diftare, quia folidior nihilominus effe poteft, cùm foliditas à folâ magnitudine non pendeata.

5

10

20

Et videntes inferiores ex iftis Planetis, altioribus celeriùs in orbem ferri, putabimus id ex eo fieri, quòd tur; & tamen ejus materia primi elementi, quæ Solem componit, celerrimè gyrando, viciniores cœli partes magis fecum abripiat quàm remotiores. Nec interim mirabimur, 15 quòd maculæ quæ in ejus fuperficie apparent, multò tardiùs ferantur quàm ullus Planeta : (quippe in breviffimo fuo circuitu viginti fex dies impendunt, Mercurius autem in fuo plufquàm fexagies majori, vix tres menfes, & Saturnus in fuo fortè bis millies majori, annos tantùm triginta; qui nifi celeriùs ipfis moveretur, plus centum deberet impendere). Hoc enim putabimus accidere ex eo, quòd particulæ tertii elementi, ortæ à continuâ macularum diffolutione, congregatæ fint circa Solem, atque ibi magnam quandam molem aëris 25 five ætheris componant, fortè ufque ad fphæram Mercurii vel etiam ulteriùs extenfam; cujus ætheris particulæ, cùm fint valde irregulares & ramofæ, fibi invicem fic adhærent, ut non disjun&tim concitentur, quemadmodum globuli materiæ cœleftis, fed omnes 30

a. Art. cxxi et cxxII, p. 170 et 172.

fimul à Sole rapiantur, & cum ipfis tum maculæ fo-
lares, tum etiam pars cœli Mercurio vicina : unde fit,
ut non multò plures circuitus quàm Mercurius, eodem
tempore abfolvant, nec proinde tam citò moveantur.

Deinde, videntes Lunam non modò circa Solem,
fed fimul etiam circa Terram gyrare, judicabimus id
vel ex eo contingere, quòd, ut Jovis Planetæ verfùs
Jovem, fic ipfa verfùs Terram confluxerit, priufquam
hæc circa Solem ferretur; vel potiùs quòd, cùm non
minorem habeat vim agitationis quàm Terra, in eâdem
sphærâ circa Solem debeat versari; &, cùm mole fit
minor, æqualem habens vim agitationis, celeriùs de-
beat ferri. Nam, Terrâ exiftente circa Solem S, in cir-

BL

CXLIX.

Cur Luna circa Ter

ram gyret.

culo NTZ, cum quo defertur ab N per T verfùs Z, fi 15 Luna celeriùs acta eodem deveniat, in quâcunque parte circuli NZ eam initio effe | contingat, brevi accedet ad A, ubi à viciniâ Terræ impedita ne rectà

ulteriùs pergat, deflectet curfum fuum verfus B: dico verfus B, potiùs quàm verfus D, quia fic à lineâ rectâ minùs deflectet. Dum autem ita perget ab A versus B, omnis materia cœleftis contenta in fpatio ABCD, quæ ipfam defert, contorquebitur in modum vorticis circa centrum T; ficque etiam efficiet ut Terra circa fuum axem gyret, dum interim hæc omnia fimul per circulum NTZ circa centrum S ferentur.

5

Quanquam aliæ præterea fint cauffæ, cur Terra circa proprium axem vertatur : fi enim antea fuerit 10 fidus lucidum, in alicujus vorticis centro confiftens, ibi procul dubio fic gyrabat; & nunc materia primi elementi, in ejus centro congregata, fimiles adhuc motus habet, ipfamque impellit.

Nec mirabimur, hanc Terram ferè tricies circa fuum 15 axem convolvi, dum Luna tantùm femel circumferentiam circuli ABCD percurrit. Cùm enim hæc circumferentia ABCD fit circiter fexagies major Terræ ambitu, fic Luna duplò celeriùs adhuc fertur quàm Terra; & cùm ambæ agantur ab eâdem materiâ cœlefti, quam credibile eft non minùs celeriter moveri prope Terram quàm prope Lunam, non videtur alia caufa effe majoris in Lunâ celeritatis, quàm quòd minor fit quàm Terra©.

20

20

Non etiam mirabimur, quòd femper eadem pars Lunæ fit Terræ obverfa, vel certè non multùm ab eâ de- 25 flectat; facilè enim judicabimus id ex eo contingere, quòd alia ejus pars aliquantò fit folidior, & ideò Terram circumeundo majorem ambitum debeat percur

a. Voir t. IV, p. 464-465; et t. V, p. 313, 1. 4, p. 346, l. 13, et p. 388.
b. Tome V, p. 173.

c. Ibid., p. 346, 1. 24.