Page images
PDF
EPUB

2

retinuit; ne epistolas quidem post eam horam legebat, ne quid novæ curæ nasceretur: sed totius diei lassitudi nem duabus illis horis ponebat. Quidam medio die interjunxerunt', et in postmeridianas horas aliquid levioris operæ distulerunt. Majores quoque nostri 2 novam rela- 14 tionem, post horam decimam, in senatu fieri vetabant. Miles vigilias dividit, et nox immunis est ab expeditione redeuntium. Indulgendum est animo; dandumque subinde otium, quod alimenti ac virium loco sit : et in ambulationibus apertis vagandum, ut cælo libero et multo spiritu augeat attollatque se animus. Aliquando vectatio iterque et mutata regio vigorem dabunt, convictusque et liberalior potio: nonnunquam et usque ad ebrietatem veniendum, non ut mergat nos, sed ut deprimat. Eluit 15 enim curas, et ab imo animum movet : et ut morbis quibusdam, ita tristitiæ medetur: Liberque non ob licentiam linguæ dictus est inventor vini, sed quia liberat servitio curarum animum, et asserit, vegetatque et audaciorem in omnes conatus facit. Sed ut libertatis, ita vini salubris moderatio est. Et Solonem, Arcesilaumque 6 indulsisse vino credunt. Catoni ebrietas objecta est': facilius efficiet, quisquis objecerit, hoc crimen

1. Interjunxerunt. Scil. se a gravioribus laboribus: ab aurigis metaphora sumpta est ; qui interjungunt, quum quiescunt leviter et pausant. Senec. Ep. LXXXIII.

2. Majores nostri.... vetabant. Vel ut corpora curarent, vel quia Senatus consultum post occasum solis factum nec ratum quidem erat. Aul. Gell. Nat. Att. 14, 7.

3. Vigilias. In quaternas; et eas singulas trium horarum.

4. Deprimat. Avocet animum ab intentione nimia et curis altioribus.

5. Solonem. Ipse de se canit: Épya δὲ Κυπρογενοῦς νῦν μοι φίλα, καὶ Διο νύσου, Καὶ Μουσέων, ἃ τίθησ ̓ ἀνδράσιν supposúvas. Brunk. Gnomici poet. græc. pag. 73, 11.

6. Arcesilaumque. Academicum. Diog. Laert. lib. IV, cap. 41, sq.

7.

Catoni ebrietas objecta est. Utri? majorine, an Uticensi. Certe Flaccus Carm. lib III, Ode XXI, v. 11, 12. «Narratur et prisci Catonis Sæpe mero caluisse virtus. » Sed Plutarchus conviviis duntaxat eum delectatum scribit lautioribus et copiosioribus. Hæc

honestum, quam turpem Catonem. Sed nec sæpe faciendum est, ne animus malam consuetudinem ducat: et aliquando tamen in exsultationem libertatemque extra16 hendus, tristisque sobrietas removenda paulisper. Nam, sive græco poetæ ' credimus, « Aliquando et insanire ju» cundum est » : sive Platoni, « Frustra poeticas fores » compos sui pepulit » : sive Aristoteli 3, « Nullum ma

sunt verba. Ην δὲ καὶ τὸ δεῖπνον ἐν ἀγρῷ δαψιλέστερον· ἐκάλει γὰρ ἑκάστοτε τῶν ἀγρογειτόνων καὶ περιχώρων τοὺς συνήθεις, καὶ συνδίηγεν ἱλαρῶς οὐ τοῖς καθ ̓ ἡλικίαν μόνοις ἡδὺς ὤν συγγένεσθαι καὶ ποθεινὸς, ἀλλὰ καὶ τοῖς νέοις. Απ idem de minore Catone.

Προϊόντι δὲ τῷ χρόνῳ μάλιστα προς{ελο τῷ πίνειν ὥστε πολλάκις ἐν οἴνω διάγειν εἰς ὀρθρὸν, κ. τ. λ... Διὸ καὶ Μεμ μίου τινὸς ἐν συλλόγῳ φήσαντος, ὅλας τὸν Κάτωνα μεθύσκεσθαι τὰς νύκτας, ὑπολαβὼν ὁ Κικέρων, ἐκεῖνο δὲ οὐ λέγεις, εἶπεν, ὅτι καὶ τὰς ἡμέρας ὅλας κυβεύει. De illo igitur libentius intelligam. Et credendum quidem ad hanc Memmii objurgationem quam retundit Tullius, Nostrum respexisse. Cæterum de Catone hoc vulgatum esse testatur et Martialis, lib. II, Epigr. LXXXIX, vss. I et 2 (nost. edition. Tom. I, pag. 256): « Quod nimio gaudes noctem producere vino, Ignosco : vitium, Gaure, Catonis habes. » Cf. et Plin. lib. III, Epist. XII.

1. Graco poeta. Lipsius laudat illud Anacreontis, Od. xxxΙ :

ἄφες με τοὺς θιάσσους
Πιεῖν, πιεῖν ἀμυστί.
Θέλω, θέλω μανῆναι.
ἐμαίνει Αλκμαίων θε
Χ ̓ ὁ λευκόπους ὀρέστης
Τὰς μητέρας κτανόντες.
ἐγὼ δὲ μηδένα κτάς,
Πιὼν δ ̓ ἐρυθρὸν οἶνον,
Θέλω, θέλω μανῆναι.

Quod Anacreonteo ἐφθημιμερεῖ et La tine sic redditum est:

Liceat meri profundos,
Liceat bibam trientes!
Furere hunc juvat furorem.
Eriphylides furebat
Madidus cruore matris;
Gladios in ora matris

Pepulit furens Orestes.
Roseo madens liquore
Ego, non cruore sacro,

Furere hunc volo furorem.

Unde credendus est Horatius desumpsisse, lib. III, Od. xix, vs. 18 : « Insanire juvat ; » et lib. IV, Od. xi, vs. ultim. « Misce stultitiam consiliis brevem ; Dulce est desipere in loco.» et lib. II, Od. vII: «< Recepto Dulce mihi furere est amico. >>

2. Platoni. Locus exstat in Phaedro (T. X, pag. 317, a. Bip. ) : Öç d'àv ἄνευ Μούσων ἐπὶ ποιητικὰς θύρας ἀφί κηται, πεισθεὶς ὡς ἄρα ἐκ τέχνης ἱκανῶς ποιητὴς ἐσόμενος, ἀτελὴς αὐτός τε καὶ ἡ ποίησις ὑπὸ τῆς τῶν μαινομένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντος ἠφανίσθη.

3. Aristoteli. Lipsius laudat Stagiritæ hunc locum : Cur homines, qui ingenio claruerunt, vel in studiis philosophiæ, vel in republica administranda, vel in carmine pangendo, vel in artibus exercendis, melancholicos omnes fuisse videmus. » ( Aristot. Problem. sect. 30, Quæst. I, pag. 815, B, tom. 2, edit. Paris. 1629. ) Quo respexit Cic. Tusc.

» gnum ingenium sine mixtura dementiæ fuit' ». Non potest grande aliquid et supra cæteros loqui nisi mota mens. Quum vulgaria et solita contempsit, instinctuque sacro surrexit excelsior 2, tunc demum aliquid cecinit grandius ore mortali 3. Non potest sublime quidquam et in arduo 17 positum contingere, quamdiu apud se est. Desciscat oportet a solito, et efferatur, et mordeat frænos, et rectorem rapiat suum eoque ferat quo per se timuisset "escendere. Habes, Serene carissime 5, quæ possint tranquilli

Dispp. lib. I, cap. 33, ubi confer. Intpp.

1. Nullum magnum ingenium...... fuit. Et propterea sane furere Prophetæ et Poetæ dicebantur apud Antiquos: et nos nulla non die vernacula lingua poeticum calorem appellamus délire. Comicus non inglorius Piron, Métromanie, Act. III, sc. VII, vs. 129.

...... Eh bien! faisons comme eux; Ils nous ont dérobé, dérobons nos neveux; Et, tarissant la source où puise un beau délire, A la postérité ne laissons rien à dirc.

Et lyrica poeseos princeps inter re

centiores Lebrun:

Ce n'est point en vain que ma lyre
Préludait à la liberté

Dans son prophétique délire.

1. Instinctuque sacro surrexit excelsior. Auferend. cas. hoc loco ne putes ob comparat. excelsior usurpatum, sed quasi scriberetur propter instinctum, etc. Cæterum instinctus non id designat quod gallica lingua nos instinct diximus, sed hanc stimulationem innuit qua interius commoti in nova et inopinata abripimur, mentis nostræ jam non satis compotes; vel a græcis vocibus iv in (quasi évdo, interius et olíuv, pungere ), derivatur; et poeticus furor utraque lingua œstrum dicitur. Porro oelpos principio lopov Çov fuit, cui Latini asyli nomen inditum (Virg. Æneid.

lib. VIII, vs. 342; qualis ille fuit qui Ioni in vaccam versæ tot mala addidit. Eschyl. Prometh. vinct. v. 544; Act. IV, sc. 1: Χρίει τις αὖ με τάλαιναν οἶστρος, Εἴδωλον Αργου γηγενοῦς, ἄλευ, ̓ ὦ δα! Εt mox : Τί ποτέ μ', Κρόνιε παῖ, τί ποτε, Τί ποτε ταῖς δ ̓ ἐνέζευξας εὐρὼν Αμαρτοῦσαν ἐν πημο ναῖσιν ; ἓ, ἓ· Οἰστρηλάτῳ δὲ δείματι δειλαίαν παρακόπον ὧδε τείρεις ; tum : Πῶς οὐ κλύω τῆς οἰστροδινήτου Τῆς ἐ ναχείης, ἢ Διὸς θάλπει κέαρ ἔρωτι ; et μυριάκις dehinc.

13. Quum vulgaria........ mortali. Cic. Nat. Deor. lib. II, cap. 66. Nemó vir magnus sine aliquo afflatu divino unquam fuit.

1. Escendere. Vox rara quidem, quam tamen neque inelegantem facile judicabis et optimæ notæ scriptoribus usurpatam bene animadvertit Lipsius, in Taciti Ann. lib. XIII, c. 5: «Escendere suggestum» ; et Ann. XV, cap. 59, escendere rostra. >> Cui tamen Nostri locum non allegatum esse miror. Cæterum escendere idem fere est cum to ascendere; aliquid tamen huic verbo acuminis addit,dum ex alio loco innuit nos progredi et in altiora pedetentim evadere. Non absimilis gallica vox grimper.

1. Habes, Serene carissime, etc. A linea hancce pásy incipere volui; nam diversus plane sensus est, et ab

tatem tueri', quæ restituere, quæ surrepentibus vitiis resistant. Illud tamen scito, nihil horum satis esse validum, rem imbecillam servantibus, nisi intenta et assidua cura circumeat animum labentem.

his longe recedit quæ precedunt. Conclusio est, clausula, et, si non ἀνακεφαλαίωσις, certe ἐπίλογος totius libri. Distinguendum igitur omnino et separandum id fuit.

1. Quæ possint tranquillitatem.... restituere. Duo hic annotanda sunt quæ jam (de Ira, I, 16; II, 19, 21)

nos advertimus, nempe et illa indicari quæ sanitatem, si valeas, servant, et ista quæ morbum, si ægrotaveris, amoveant; vel, ut verbis aliis ego utar, hæc medicinæ pars quæ proprie medicina nuncupatur, et hæc quam ὑγιείνην ( hygiene

vocant.

TESTIMONIUM

AD SENECE LIBRUM

DE TRANQUILLITATE ANIMI.

Qu'est-ce que la tranquillité de l'ame? Comment la perdonsnous? Comment pouvons-nous la recouvrer?

Ce traité est adressé à Sérénus, capitaine des gardes de Néron, ami de Sénèque, qui se reprocha dans la suite l'excessive douleur que sa mort lui causa. Pline nous apprend que Sérénus périt avec tous ses convives empoisonnés par des champignons.

On présume que cet ouvrage est un des premiers écrits de Sénèque; qu'il le composa peu de temps après son retour de la Corse; qu'il ne jouissait pas encore d'une grande opulence, et qu'il était mal affermi dans la philosophie, bien qu'il eût adressé à Marcia et à Helvia des consolations qui ne sont pas d'un stoïcien néophyte, et qu'il eût donné des leçons publiques de Zénonisme.

Il se montre ici flottant entre l'obscurité de la retraite et l'éclat des fonctions publiques. La fortune l'éblouit, le désir d'une grande réputation le tourmente, il le sent, il s'en accuse : il se relègue dans la classe de ceux qui oscillent entre le vice et la vertu, et qui ne sont ni assez corrompus pour être comptés parmi les méchans, ni assez vertueux pour être comptés parmi les bons. On est charmé de la franchise avec laquelle il dévoile le fond de son cœur. Il dit : « J'ai des vices qui m'attaquent à >> force ouverte ; j'en ai qui épient le moment de me surprendre, espèces d'ennemis avec lesquels on ne peut ni se tenir en ar» mes, comme dans les temps de guerre, ni jouir de la sécurité,

[ocr errors]
« PreviousContinue »