Page images
PDF
EPUB

| LECTORIa

Ex quo tempore lucem adfpexit Philofophia Nob. Viri RENATI DES CARTES, à multis quidem, fed non uno excepta eft modo: verùm diverfam ea experta eft fortunam, prout in manus diverforum incidit ac genios. Sunt qui ferias in eam inftituerunt Objectiones, quibus ferid ab Heroë illo eft responsum, tum Latine, tum Gallice. Alii, cùm aliud non poffent, arrodere tamen eam & admordere voluerunt: quibus, ut ipfe in Præfatione Medit. Metaph. vatem egit Philofophus, rationum feriem & nexum comprehendere non curantibus, in fingulas tantùm claufulas argutari fuit ftudium ; qui id/circo, quamvis cavillandi occafionem in multis invenerint, nihil tamen quod urgeat, aut refponfione dignum fit, objecerunt. Hujus farinæ eft, Tenebrio quidam ac Lucifuga, qui nunc Theophilum, nunc Mercurium, Cofmopolitam fe vocat, in gemino libello, ante aliquot annos edito; & nuperus Theologus in fuâ Methodi Cartefianæ Theologica Confide

a. Cette Préface n'est pas de Descartes, qui même ne l'a pas approuvée, voir t. V, p. 114, 1. 8. L'édition princeps, que nous suivons ici, ne donne l'indication des pages qu'à partir de la pièce de vers Renato des Cartes etc., p. 10. Elle a donc tenu compte cependant de la préface, p. 3-9. Nous reproduirons cette pagination en haut des pages de la présente édition. b. Voir t. VII, p. 9, l. 29, à p. 10, l. 5.

c. L'un d'eux portait ce titre : « In primam Philofophiam Cartefianam » Notæ, au&ore Theophilo Cofmopolita. Libelle imprimé in XVI durant » l'été de cette année (1643), fans nom d'imprimeur, fur une copie qu'on » feignoit avoir été imprimée d'abord à la Haye. L'impofture & la calomnie y régnoient, depuis le titre jufqu'à la conclufion du libelle. L'extra»vagance du ftile & la groffiereté des injures dont il étoit rempli, reffem» bloit fi fort à celles que M. Regius attribuoit à Voetius dans fa claffe & » fes conversations, qu'on peut raisonnablement préfumer que, de tout ce qui pouvoit appartenir à Voetius, il n'y avoit que fon nom de caché » dans tout ce libelle, & que fon efprit s'y produifoit partout. (En marge: » Lettr. Mff. 23, 24, de Regius à Defcartes.) Voetius n'en ufoit presque >> plus autrement dans les écrits diffamatoires qu'il avoit foin de faire » répandre contre M. Defcartes, fouvent fous un nom emprunté & quel» quefois fous un nom poftiche. » (A. BAILLET, La Vie de Monfieur Des Cartes, t. II, p. 204-205.)

[ocr errors]
[blocks in formation]

ratione, in quâ criminationes fuas ac calumnias, DEO OPT. MAX., DEO Forti, Zelotæ, Caufæ fuæ Vindici, Nominis Affertori, Veritatis Protectori, facras facere, cum multorum ftupore, non erubuit. Quafi criminationibus & calumniis certare, idem fit, ac Caufam, Nomen, Veritatem Dei, vindicare, asserere, protegere! An non | hoc eft illud, quod Propheta ait Malachias, c. 1, 8: DEO offerre animalia cæca, clauda, ægrota, quæ Ducibus fuis ac Curatoribus offerre, facerdotem iftum puduiffet? Et, fi attentus Confiderator attentiùs confiderasset hæc Methodi verba (pag. 3: Ne quis igitur putet, me hîc traditurum aliquam Methodum, quam unufquifque fequi debeat ad rectè regendam rationem; illam enim tantùm, quam ipfe fecutus fum, exponere decrevi". Et pag. 13: Quamvis, quia opus meum mihi fatis placet, ejus exemplar hîc vobis proponam, non ideo cuiquam Author effe velim, ut fimile quid aggrediatur), facilè ab illâ fuâ Confideratione abftinuisset, ex quâ nominis maculam potiùs quàm laudem apud æquos | rerum æftimatores reportavit : ut non dicam, поλνпραμocúng notam eum incurrisse, dum falcem Theologicam immifit in messem Philofophicam; quod verè est, perabaívei eis ähλo yévos. Alii in Philofophiam Cartefianam infurrexerunt thefibus ad difputandum proponi folitis, Lutetiæ, Ultrajecti, Groninga, Franekeræ, Lugduni: &, vel aperto Marte ejus Authorem funt aggressi, vel fub tecto & generali Neotericorum Philofophorum titulo latenter in ipfum irruerunt, vel in totum nomen ejus diffimularunt. Poftremi generis utriufque Jpecimen nuperrimè contigit, in Antiquissimâ & Noviffimâ Belgicæ Foederate Academiâ. In Lugdunenfi quidem, Philofophus primarius, Vir, ut D. | Cartefius judicat, non malus, ac fimplex potiùs quàm prudens, affectu, nefcio quo, abreptus, Neotericis quibufdam Philofophis, tam fatuas, tam ineptas, tam infulfas affinxit opiniones; ut feipfum fecerit ludibrium multis jocumque ac rifum, multis commiferationem. Et quamvis in difputandi actu quadrifyllabum hoc nomen, CARTESIVS, non pronunciaverit ; ac publicè poftulatus, ut nomen alicujus Neoterici Philofophi, tam ftultas opiniones tenentis, proferret, turpiter hîc defecerit : ita tamen fe geffit, & in omnem circumegit partem, ut non alium defignari quàm D. Cartefium facilè Auditorum cuivis conftiterit. Et quid multis eft opus? Thefes ipfæ hoc abundè loquuntur. In Ultrajectinâ Academiâ, Medicus non | indoctus, dif

a. REVIUS, Confideratio Theologica (1648). Voir t. V, p. 126. b. Voir t. VI, p. 541, et aussi, p. 4, l. 7-10.

c. lbid., p. 548, et p. 15, 1. 6-9.

d. Adam Stuart. Voir t. V, p. 126, 127 et 128.

e. Henry de Roy (Henricus Regius).

putationem quandam confcripfit, de Cachexiâ Leucophlegmaticâ, cui Corollaria nonnulla fubjunxit, ad convellendas Medit. Metaph. Cartes. inftituta: quæ, cùm difputatio esset fufflaminata, patenti folio, per varias Hollandiæ Vrbes funt miffa, in fignum vel triumphi, vel provocationis, ac certaminis in eas inftituendi. Licet verò Generofiffimus D. des Cartes iftos Thefium & Confiderationum affultus atque allatrationes magno animo contemferit, nihilque unquam reponere voluerit: tantùm tamen à fe impetravit, ut ifti Corollariorum Programmati Refponfum aliquod repofuerit. Quod Amico, cui mifit & poteftatem ejus fecit, non indignum fuit vifum luce publicâ: quo fortaffis ad meliorem | mentem reducatur Programmatis Author, & quia nonnullis fortè videatur in eâ contineri aliquid vindice dignum; neque enim unquam exiftimationi aut partibus fuis defuit, vel deeft, D. Cartefius in refpondendo, fi quid adverfus Philofophiam fuam refponfione dignum fuerit produ&um. At verò calumnias ac futiles nugas, & quæ nullam ex fuis fententiis aut refponfionibus feriunt, fed quæ aut in objectiones tantùm, vel à fe excogitatas, vel ab aliis ad inventionem veritatis prolatas, incurrunt, aut hinc indè particulam ex fuis fcriptis vellicant, infuper habet. Scilicet, Aquila non captat muscas. Sed Præfationum fatis; atque ipfum Programmatis examen & Notas legere atque expendere, operæ fuerit pretium.

...

a. « .. L'autre écrit latin... avoit pour titre : Explication de l'Esprit » humain ou de l'Ame raisonnable, où l'on montre ce qu'elle eft & ce qu'elle » peut être. Il fut imprimé à Utrecht, prémiérement en forme de petit » livre fous le nom de M. Regius, fon ancien difciple, & enfuite en feuille » étenduë par maniére de programme ou placart pour être affiché dans les » places & les ruës, fans nom d'Auteur ni d'Imprimeur. M. Defcartes » l'ayant reçu de cette feconde forme, reconnut auffi-tôt l'Auteur par le » ftile & par le bruit commun... » (A. BAILLET, La Vie de Monfieur DesCartes, t. II, p. 334-335.) Corrigeons ici une erreur du prolégomène de la lettre DII il s'agit d'un placard latin, et non pas flamand. (Tome V, p. 109.)

b. Voir t. V, p. 109.

c. DESIDERII ERASMI Adagia. Chilias III. Centuria 11. Prov. LXV. - De même la comparaison, rapportée ci-avant, p. 44, 1. 9-11, se trouve aussi dans Erasme, édition gréco-latine du Nouveau Testament, préface de l'évangile selon saint Mathieu..

Philofophiæ Restauratori,
Seculi ornamento.

Nullius addictus jurare in verba Magiftri,
Dum verum ex veri fonte, Renate, bibis,
Et Menti reddis fua jura, & Senfibus aufers,

Quam nimiam tribuit credula turba, fidem :
Nefcio quo dubitans pacto, dubia omnia tollis,
Atque ex non certis omnia certa legis.
Certe Atheus propriis cadit armis: & malè Sextus
Affenfum cohibens, vincitur arte fuâ.
Nilque obftare poteft jam, Mente Deoque reperto,
Materia ingenio fubditur, ecce, tuo.

Quâ Motu in varias diffissà & mille figuras,

Orbis tam vafti nobile furgit opus.

per

Hinc Coeli, Terræque, Marifque, atque Aëris almi
Fufa hoc magnum femina inane fluunt.
Quæ natura Ignis, rutilum fplendefcere Solem
Quid faciat? Mixtis additus unde Color?
Unde tremor Terris, quâ vi Maria alba tumefcant,
Cur fexangula Nix, gutta rotunda, cadat?
Cur Magnetem ineat Ferrum, vis fcire? Renati
Hic unus labor eft, quem via nulla latet,
Cujus & Ingenio affurgunt Prifcique Novique,
Nec vidiffe ajunt fecula cuncta parem.
Invidus huic quifquis renuit fubmittere fafces,
Naturam violans, Matris adulter erit.
Et fragili dentem quærens illidere, foldo
Offendet. Melius, non tetigiffe, fuit.

Cui fic extremis refpondent prima, quis illum

Hæc fine crediderit pandere facra Deo?'

a. De qui sont ces vers? Dans une lettre à la princesse Elisabeth, du 31 janvier 1648, Descartes désigne le nom de l'auteur par les premières lettres seulement. (Voir t. V, p. 114, 1. 14.) Clerselier lut Hey., et plus tard un annotateur de l'exemplaire de l'Institut, acceptant ces trois premières lettres, les compléta ainsi Hey(danus). Mais peut-être fallait-il lire Huy., auquel cas le nom serait Huy(gens). C'est l'opinion de Baillet: « Je croirois que c'est plûtôt M. Huyghens.» (La Vie de Monfieur DesCartes, t. II, p. 335, en marge.) S'agirait il encore de Constantin Huygens, fils aîné de l'ami de Descartes? (Cf. t. V, p. 321-322.)

« PreviousContinue »