10

denfationem requiri, ut pars circuli A moveatur versus
B, modò eodem tempore pars B moveatur versus C,
C verfus D, ac D verfus A. Sed

idem intelligi etiam potest in 5 circulo non perfecto, & quantumlibet irregulari, modò advertatur, quo pacto omnes locorum inæqualitates inæquali motuum celeritate poffint compenfari. Sic tota ma

15

teria contenta in fpatio EFGH circulariter moveri
poteft abfque ullâ condensatione vel vacuo, & eodem
tempore ejus pars quæ eft ver-

fus E, tranfire versus G, ac ea quæ est versus G, tranfire verfus E: modò tantùm, ut <fi> fpatium in G fupponitur effe quadruplo latius quàm in E, ac duplò quàm in F & H, ita 20 etiam quadruplo celeriùs mo

25

E

veatur in E quàm in G, ac duplo celeriùs quàm in F vel H; atque ita reliquis omnibus in locis motûs celeritas anguftiam loci compenset. Hoc enim pacto, in quovis determinato tempore, tantundem materiæ per unam iftius circuli partem, quàm per alteram tranfibit.

Fatendum tamen eft in motu isto aliquid reperiri, quod mens quidem noftra percipit effe verum, fed tamen, quo pacto fiat, non comprehendit : nempe divi30 fionem quarundam particularum materiæ in infinitum,

sive indefinitam, atque in tot partes, ut nullam cogi

XXXIV.

Hinc fequi divifionem materiæ in particulas revera indefinitas, quamvis eæ nobis fint incomprehenfibiles.

5

tatione determinare poffimus tam exiguam, quin in-
telligamus ipfam in alias adhuc minores reipfa effe
divifam. Fieri enim non poteft, ut materia quæ jam
implet fpatium G, fucceffivè impleat omnia spatia
innumeris gradibus minora, quæ funt inter G & E, nifi
aliqua ejus pars ad innumerabiles illorum spatiorum
menfuras figuram fuam accommodet : quod ut fiat,
neceffe eft omnes imaginabiles ejus particulas, quæ
funt revera innumeræ, à fe mutuò aliquantulum re-
moveri, & talis quantulacunque remotio vera divi- 10
fio efta.

20

Notandum autem me hîc non loqui de totâ materiâ,
fed tantùm de aliquâ ejus parte. Quamvis enim fup-
ponamus duas aut tres ejus partes effe in G tantæ
latitudinis quantæ eft fpatium E, itemque etiam plu- 15
res alias minores, quæ maneant indivifæ : nihilomi-
nus intelligi poteft eas moveri circulariter verfus E,
modò quædam aliæ ipfis admistæ fint, quæ fe quomo-
dolibet inflectant, & figuras fuas fic mutent, ut jun&æ
iftis figuras fuas non ita mutantibus, fed folam cele-
ritatem motûs ad rationem loci occupandi accommo-
dantibus, omnes angulos quos iftæ aliæ non occupa-
bunt, accuratè compleant. Et quamvis, quomodo fiat
indefinita ista divifio, cogitatione comprehendere ne-
queamus, non ideò tamen debemus dubitare quin 25
fiat: quia clarè percipimus illam neceffariò fequi ex
naturâ materiæ nobis evidentiffimè cognitâ, percipi-
mufque etiam eam effe de genere eorum quæ à mente
noftrâ, utpote finitâ, capi non poffunt.

a. Voir t. V, p. 70, p. 242, l. 21, et p. 274, l. 4.

b. Ibid., p. 242, 1. 21.

Motûs naturâ fic animadverfâ, confiderare oportet ejus caufam, eamque duplicem : primò fcilicet univerfalem & primariam, quæ eft caufa generalis omnium motuum qui funt in mundo; ac deinde parti5 cularem, à quâ fit ut fingulæ materiæ partes motus, quos priùs non habuerunt, acquirant. Et generalem quod attinet, manifeftum mihi videtur illam non aliam effe, quàm Deum ipfum, qui materiam fimul cum motu & quiete in principio creavit, jamque, per folum 10 fuum concurfum ordinarium, tantundem motûs & quietis in eâ totâ quantum tunc pofuit confervat. Nam quamvis ille motus nihil aliud fit in materiâ motâ quàm ejus modus: certam tamen & determinatam habet quantitatem, quam facilè intelligimus eandem 15 femper in totâ rerum univerfitate effe poffe, quamvis in fingulis ejus partibus mutetur. Ita fcilicet ut putemus, cùm una pars materiæ duplò celeriùs movetur quàm altera, & hæc altera duplò major eft quàm prior, tantundem motûs effe in minore quàm in majore; ac 20 quantò motus unius partis lentior fit, tantò motum alicujus alterius ipfi æqualis fieri celeriorem. Intelligimus etiam perfectionem effe in Deo, non folùm quòd in se ipso sit immutabilis, fed etiam quòd modo quàm maximè conftanti & immutabili operetur: adeò ut, iis mutationibus exceptis, quas evidens experientia vel divina revelatio certas reddit, quafque fine ullâ in creatore mutatione fieri percipimus aut credimus, nullas alias in ejus operibus fupponere debeamus, ne qua inde inconftantia in ipfo arguatur. Unde fequitur 30 quàm maximè rationi effe confentaneum, ut putemus 29 qua] quæ (1′′ édit.).

25

XXXVI.

Deum effe primariam motus caufam : & eandem femper motús quantitatem in univerfo confervare.

XXXVII.

Prima lex naturæ:

quòd unaquæque res, quantum in fe eft,

femper in eodem ftatu perfeveret; ficque quod femel movetur,

gat.

ex hoc folo, quòd Deus diverfimodè moverit partes
materiæ, cùm primùm illas creavit, jamque totam
istam materiam confervet eodem planè modo eâdem-
que ratione quâ priùs creavit, eum etiam tantundem
motûs in ipfà femper confervarea.

quos

Et

tur,

alia

ΜΟΥ

10

Atque ex hac eâdem immutabilitate Dei, regulæ quædam five leges naturæ cognofci possunt, quæ sunt caufæ fecundariæ ac particulares diverforum motuum, in fingulis corporibus advertimus. Harum prima Jemper moveri per- eft, unamquamque rem, quatenus eft fimplex & indivifa, manere, quantum in fe eft, in eodem femper ftatu, nec unquam mutari nifi à caufis externis. Ita, fi pars aliqua materiæ fit quadrata, facilè nobis persuademus illam perpetuò manfuram effe quadratam, nifi quid aliunde adveniat quod ejus figuram mutet. Si quiefcat, 15 non credimus illam unquam incepturam moveri, nifi ab aliquâ caufâ ad id impellatur. Nec ulla major ratio eft, fi moveatur, cur putemus ipfam unquam suâ fponte, & à nullo alio impeditam, motum illum fuum effe intermiffuram. Atque ideò concludendum eft, id 20 quod movetur, quantum in fe eft, femper moveri. Sed quia hîc verfamur circa terram, cujus conftitutio talis eft, ut motus omnes qui propè illam fiunt, | brevi fistantur, & fæpe ob caufas quæ fenfus noftros latent : ideò ab ineunte ætate fæpe judicavimus eos motus, qui fic 25 à caufis nobis ignotis fiftebantur, fuâ fponte definere. Jamque proclives fumus ad illud de omnibus existimandum, quod videmur in multis effe experti: nempe

6 immutabilitate] immobilitatte (sic, 1′′ édit.).

a. Voir t. V, p. 385.

illos ex naturâ fuâ ceffare, five tendere ad quietem. Quod profectò legibus naturæ quàm-maximè adversatur: quies enim motui eft contraria, nihilque ad fuum contrarium, five ad destructionem suî ipfius, ex pro5 priâ naturâ ferri potest.

Et verò quotidiana experientia, in iis quæ projiciuntur, regulam noftram omnino confirmat. Neque enim alia ratio eft, cur projecta perseverent aliquandiu in motu, postquam à manu jaciente separata sunt, quàm 10 quia femel mota pergunt moveri, donec ab obviis corporibus retardentur. Et manifeftum eft, ipfa folere ab aëre, aliisve quibuflibet fluidis corporibus in quibus moventur, paulatim retardari, atque ideò motum ipforum diu durare non poffe. Aërem enim motibus aliorum corporum refiftere, ipso sensu tactûs poffumus experiri, fi flabello ipfum percutiamus; idemque volatus avium confirmat. Et nullus alius eft liquor, qui non manifestiùs adhuc, quàm aër, motibus projectorum refiftat.

15

20

XXXVIII.

De motu projedorum.

XXXIX.

quòd omnis motus ex fe ipfo fit reâus; & ideò quæ circulariter moventur, tendere femper ut recedant à centro circuli quem defcribunt.

Altera lex naturæ eft: unamquamque partem materiæ, feorfim spectatam, non tendere unquam ut fecun- Altera lex naturæ: dùm ullas lineas obliquas pergat moveri, fed tantummodo fecundùm rectas; etfi multæ fæpe cogantur deflectere propter occurfum aliarum, atque, ut paulò 25 antè dictum efta, in quolibet motu fiat quodammodo circulus, ex omni materiâ fimul motâ. Caufa hujus regulæ eadem est quæ præcedentis, nempe immutabilitas & fimplicitas operationis, per quam Deus motum in materiâ confervat. Neque enim illum confervat, nifi præcifè qualis eft eo ipfo temporis momento quo

30

a. Art. xxxIII, p. 58.