que, ex hoc folo quòd unufquifque intelligat fe effe rem cogitantem, & poffit cogitatione excludere à fe ipfo omnem aliam substantiam, tam cogitantem quàm extensam, certum eft unumquemque, fic spectatum, ab 5 omni aliâ substantiâ cogitante atque ab omni substantiâ corporeâ realiter diftingui. Ac etiamfi fupponamus, Deum alicui tali fubftantiæ cogitanti substantiam aliquam corpoream tam ar&tè conjunxiffe, ut ar&tiùs jungi non poffint, & ita ex illis duabus unum quid con10 flaviffe, manent nihilominus realiter diftin&æ: quia, quantumvis ar&tè ipfas univerit, potentiâ, quam antè habebat ad eas feparandas, five ad unam abfque aliâ confervandam, seipsum | exuere non potuit, & quæ vel à Deo poffunt feparari, vel sejun&tim confervari, rea15 liter funt diftincta. Diftinctio modalis eft duplex: alia fcilicet inter modum propriè di&tum, & substantiam cujus eft modus; alia inter duos modos ejusdem substantiæ. Prior ex eo cognofcitur, quòd poffimus quidem fubftantiam clarè 20 percipere abfque modo quem ab illâ differre dicimus, fed non poffimus, viceverfâ, modum illum intelligere fine ipfâ. Ut figura & motus diftinguuntur modaliter à fubftantiâ corporeâ, cui infunt; ut etiam affirmatio & recordatio à mente. Pofterior verò cognofcitur ex 25 eo, quòd unum quidem modum abfque alio poffimus agnofcere, ac viceverfâ; fed neutrum tamen fine eâdem fubftantiâ cui infunt. Ut fi lapis moveatur & fit quadratus, poffum quidem intelligere ejus figuram quadratam fine motu; & viceverfâ, ejus motum fine 30 figurâ quadratâ ; fed nec illum motum, nec illam figuram poffum intelligere fine lapidis fubftantiâ. Diftin LXI. De diftin&ione modali. LXII. De diftinatione rationis. LXIII. Quomodo cogitatio & extenfio diftin&è cognofci poffint, ut conftituentes naturam mentis & corporis. &tio autem, quâ modus unius fubftantiæ differt ab aliâ Denique diftinctio rationis eft inter substantiam & Cogitatio & extenfio spectari poffunt ut conftituen- 4 duratione (errata, 1" édit.)] dubitatione (texte). a. Voir t. VII, p. 120, l. 15. 20 25 10 cogitans & fubftantia extenfa, hoc eft, quàm mens & corpus; quo pacto clariffimè ac diftinctiffimè intelliguntur. Quin & faciliùs intelligimus substantiam extenfam, vel fubftantiam cogitantem, quàm fubftan5 tiam folam, omiffo eo quòd cogitet vel fit extenfa. Nonnulla enim eft difficultas, in abftrahendâ notione substantiæ à notionibus cogitationis vel extenfionis, quæ fcilicet ab ipfâ ratione tantùm diverfæ funt; & non distinctior fit conceptus ex eo quòd pauciora in eo comprehendamus, fed tantùm ex eo quòd illa quæ in ipfo comprehendimus, ab omnibus aliis accuratè diftinguamus. Cogitatio & extenfio fumi etiam poffunt pro modis fubftantiæ, quatenus fcilicet una & eadem mens plures 15 diverfas cogitationes habere poteft; atque unum & idem corpus, retinendo fuam eandem quantitatem, pluribus diverfis modis poteft extendi : nunc fcilicet magis fecundùm longitudinem, minùfque fecundùm latitudinem vel profunditatem, ac paulò poft è contra 20 magis fecundùm latitudinem, & minùs fecundum longitudinem. Tuncque modaliter à fubftantiâ diftinguuntur, & non minùs clarè ac distinctè quàm ipfa poffunt intelligi: modò non ut substantiæ, five res quædam ab aliis feparatæ, fed tantummodo ut modi rerum fpe25 Яentur. Per hoc enim, quòd ipfas in fubftantiis quarum funt modi confideramus, eas ab his fubftantiis diftinguimus, & quales revera funt agnofcimus. At è contra, fi eafdem abfque fubftantiis, quibus infunt, vellemus confiderare, hoc ipfo illas ut res fubfiftentes 30 spectaremus, atque ita ideas modi & fubftantiæ confunderemus. LXIV. Quomodo etiam ut modi fubftantiæ. 10 LXV. Quomodo ipfarum mo fcendi. Eâdem ratione, diverfos cogitationum modos, ut di fint etiam cogno- intellectionem, imaginationem, recordationem, volitionem, &c.; itemque diverfos modos extenfionis five ad extenfionem pertinentes, ut figuras omnes, & fitus partium, & ipfarum motus, optimè percipiemus, fi 5 tantùm ut modos rerum quibus infunt fpectemus; & quantùm ad motum, fi de nullo nifi locali cogitemus, ac de vi à quâ excitatur (quam tamen fuo loco explicare conabor) non inquiramus. LXVI. Quomodo fenfus, affe aus & appetitus, quamvis fæpe de iis clarè cognofcantur, male judicemus. LXVII. In ipfo de dolore judicio fæpe nos falli. Superfunt fenfus, affe&us, & appetitus, qui quidem 25 Idemque planè eft de aliis omnibus quæ fentiuntur, a. Pars II, art. XXIV-LIV, et surtout art. XLIII et XLIV. corporis. Nec fanè magis certum eft, cùm, exempli caufâ, dolorem fentimus tanquam in pede, illum effe quid extra noftram mentem, in pede exiftens, quàm cùm videmus lumen tanquam in Sole, illud lumen 5 extra nos in Sole exiftere; fed utraque ista præjudicia funt primæ noftræ ætatis, ut infrà clarè apparebit. Ut autem hîc quod clarum eft ab eo quod obfcurum diftinguamus, diligentiffimè est advertendum, 10 dolorem quidem & colorem, & reliqua ejufmodi, clarè ac diftin&è percipi, cùm tantummodo ut fenfus, five cogitationes, fpe&tantur. Cùm autem res quædam effe judicantur, extra mentem noftram exiftentes, nullo planè modo poffe intelligi quænam res fint; fed idem 15 planè effe, cùm quis dicit fe videre in aliquo corpore colorem, vel fentire in aliquo membro dolorem, ac fi diceret fe id ibi videre vel fentire, quod quidnam fit planè ignorat, hoc eft, se nescire quid videat aut sentiat. Etsi enim, minùs attendendo, fibi facilè perfuadeat 20 le nonnullam ejus habere notitiam, ex eo quòd fupponat effe quid fimile fenfui illi coloris aut doloris, quem apud fe experitur : fi tamen examinet quidnam fit, quod ifte fenfus coloris vel doloris, tanquam in corpore colorato vel in parte dolente exiftens, repræ25 fentet, omnino advertet fe id ignorare. LXVIII. Quomodo in iftis id, quod clarè cognofcimus, ab eo in quo falli poffumus, fit diftinguendum. LXIX. magnitudinem figuram, &c., quàm colores, dolores, &c. Præfertim fi confideret, fe longè alio modo cognoscere, quidnam sit in vifo corpore magnitudo, vel fi- Longè aliter cognofci gura, vel motus (faltem localis : Philosophi enim, alios quofdam motus à locali diverfos effingendo, naturam 30 ejus fibi minùs intelligibilem reddiderunt), vel fitus, vel duratio, vel numerus, & fimilia, quæ in corporibus |