Page images
PDF
EPUB

que, ex hoc folo quòd unufquifque intelligat fe effe rem cogitantem, & poffit cogitatione excludere à fe ipfo omnem aliam substantiam, tam cogitantem quàm extensam, certum eft unumquemque, fic spectatum, ab 5 omni aliâ substantiâ cogitante atque ab omni substantiâ corporeâ realiter diftingui. Ac etiamfi fupponamus, Deum alicui tali fubftantiæ cogitanti substantiam aliquam corpoream tam ar&tè conjunxiffe, ut ar&tiùs jungi non poffint, & ita ex illis duabus unum quid con10 flaviffe, manent nihilominus realiter diftin&æ: quia, quantumvis ar&tè ipfas univerit, potentiâ, quam antè habebat ad eas feparandas, five ad unam abfque aliâ confervandam, seipsum | exuere non potuit, & quæ vel à Deo poffunt feparari, vel sejun&tim confervari, rea15 liter funt diftincta.

Diftinctio modalis eft duplex: alia fcilicet inter modum propriè di&tum, & substantiam cujus eft modus; alia inter duos modos ejusdem substantiæ. Prior ex eo cognofcitur, quòd poffimus quidem fubftantiam clarè 20 percipere abfque modo quem ab illâ differre dicimus, fed non poffimus, viceverfâ, modum illum intelligere fine ipfâ. Ut figura & motus diftinguuntur modaliter à fubftantiâ corporeâ, cui infunt; ut etiam affirmatio & recordatio à mente. Pofterior verò cognofcitur ex 25 eo, quòd unum quidem modum abfque alio poffimus agnofcere, ac viceverfâ; fed neutrum tamen fine eâdem fubftantiâ cui infunt. Ut fi lapis moveatur & fit quadratus, poffum quidem intelligere ejus figuram quadratam fine motu; & viceverfâ, ejus motum fine 30 figurâ quadratâ ; fed nec illum motum, nec illam figuram poffum intelligere fine lapidis fubftantiâ. Diftin

LXI.

De diftin&ione modali.

LXII. De diftinatione rationis.

LXIII.

Quomodo cogitatio & extenfio diftin&è cognofci poffint, ut conftituentes naturam mentis & corporis.

[blocks in formation]

&tio autem, quâ modus unius fubftantiæ differt ab aliâ
fubftantiâ vel à modo alterius fubftantiæ, ut motus
unius corporis ab alio corpore vel à mente, atque ut
motus à duratione, realis potiùs dicenda effe videtur,
quàm modalis: quia modi illi non clarè intelliguntur 5
fine substantiis realiter diftinctis, quarum funt modi.

Denique diftinctio rationis eft inter substantiam &
aliquod ejus attributum, fine quo ipfa intelligi non
poteft, vel inter duo talia attributa ejufdem alicujus
fubftantiæ. Atque agnofcitur ex eo, quòd non poffimus 10
claram & diftin&tam iftius fubftantiæ ideam formare, fi
ab eâ illud attributum excludamus ; vel non poffimus
unius ex ejufmodi attributis ideam clarè percipere, si
illud ab alio fe paremus. Ut, quia fubftantia quævis, fi
ceffet durare, ceffat etiam effe, ratione tantùm à dura- 15
tione fuâ diftinguitur; & omnes modi cogitandi, quos
tanquam in objectis confideramus, ratione tantùm
differunt, tum ab objectis de quibus cogitantur, tum
à fe mutuò in uno & eodem objecto. Memini quidem
me alibi hoc genus distinctionis cum modali con-
junxiffe, nempe in fine responsionis ad primas obje-
&tiones in Meditationes de primâ Philofophiâa: fed ibi
non erat occafio de ipfis accuratè differendi, & suffi-
ciebat ad meum inftitutum, quòd utramque à reali
diftinguerem.

Cogitatio & extenfio spectari poffunt ut conftituen-
tes naturas fubftantiæ intelligentis & corporeæ; tunc-
que non aliter concipi debent, quàm ipfa fubftantia

4 duratione (errata, 1" édit.)] dubitatione (texte).

a. Voir t. VII, p. 120, l. 15.

20

25

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][ocr errors][ocr errors]

10

cogitans & fubftantia extenfa, hoc eft, quàm mens & corpus; quo pacto clariffimè ac diftinctiffimè intelliguntur. Quin & faciliùs intelligimus substantiam extenfam, vel fubftantiam cogitantem, quàm fubftan5 tiam folam, omiffo eo quòd cogitet vel fit extenfa. Nonnulla enim eft difficultas, in abftrahendâ notione substantiæ à notionibus cogitationis vel extenfionis, quæ fcilicet ab ipfâ ratione tantùm diverfæ funt; & non distinctior fit conceptus ex eo quòd pauciora in eo comprehendamus, fed tantùm ex eo quòd illa quæ in ipfo comprehendimus, ab omnibus aliis accuratè diftinguamus.

Cogitatio & extenfio fumi etiam poffunt pro modis fubftantiæ, quatenus fcilicet una & eadem mens plures 15 diverfas cogitationes habere poteft; atque unum & idem corpus, retinendo fuam eandem quantitatem, pluribus diverfis modis poteft extendi : nunc fcilicet magis fecundùm longitudinem, minùfque fecundùm latitudinem vel profunditatem, ac paulò poft è contra 20 magis fecundùm latitudinem, & minùs fecundum longitudinem. Tuncque modaliter à fubftantiâ diftinguuntur, & non minùs clarè ac distinctè quàm ipfa poffunt intelligi: modò non ut substantiæ, five res quædam ab aliis feparatæ, fed tantummodo ut modi rerum fpe25 Яentur. Per hoc enim, quòd ipfas in fubftantiis quarum funt modi confideramus, eas ab his fubftantiis diftinguimus, & quales revera funt agnofcimus. At è contra, fi eafdem abfque fubftantiis, quibus infunt, vellemus confiderare, hoc ipfo illas ut res fubfiftentes 30 spectaremus, atque ita ideas modi & fubftantiæ confunderemus.

LXIV.

Quomodo etiam ut modi fubftantiæ.

[subsumed][merged small][subsumed][ocr errors][subsumed][subsumed][merged small]

10

[merged small][merged small][subsumed][ocr errors]

LXV.

Quomodo ipfarum mo

fcendi.

Eâdem ratione, diverfos cogitationum modos, ut di fint etiam cogno- intellectionem, imaginationem, recordationem, volitionem, &c.; itemque diverfos modos extenfionis five ad extenfionem pertinentes, ut figuras omnes, & fitus partium, & ipfarum motus, optimè percipiemus, fi 5 tantùm ut modos rerum quibus infunt fpectemus; & quantùm ad motum, fi de nullo nifi locali cogitemus, ac de vi à quâ excitatur (quam tamen fuo loco explicare conabor) non inquiramus.

LXVI.

Quomodo fenfus, affe

aus & appetitus, quamvis fæpe de iis

clarè cognofcantur,

male judicemus.

LXVII.

In ipfo de dolore judicio fæpe nos falli.

Superfunt fenfus, affe&us, & appetitus, qui quidem
etiam clarè percipi poffunt, fi accuratè caveamus, ne
quid ampliùs de iis judicemus, quàm id præcifè, quod
in perceptione noftrâ continetur, & cujus intimè con-
fcii fumus. Sed perdifficile eft id obfervare, faltem
circa fenfus quia nemo noftrûm eft, qui non ab 15
ineunte ætate judicârit, ea omnia quæ fentiebat, esse
res quafdam extra mentem fuam exiftentes, & fen-
fibus fuis, hoc eft, perceptionibus quas de illis ha-
bebat, planè fimiles. Adeò ut videntes, exempli gra-
tiâ, colorem, putaverimus nos videre rem quandam
extra nos pofitam, & planè fimilem ideæ illi coloris,
quam in nobis tunc experiebamur; idque ob con-
fuetudinem ita judicandi, tam clarè & diftinctè vi-
dere nobis videbamur, ut pro certo & indubitato
haberemus.

25

Idemque planè eft de aliis omnibus quæ fentiuntur,
etiam de titillatione ac dolore. Quamvis enim hæc
extra nos effe non putentur, non tamen ut in folâ
mente five in perceptione noftrâ folent fpectari, fed
ut in manu, aut in pede, aut quâvis aliâ parte noftri 30

a. Pars II, art. XXIV-LIV, et surtout art. XLIII et XLIV.

corporis. Nec fanè magis certum eft, cùm, exempli caufâ, dolorem fentimus tanquam in pede, illum effe quid extra noftram mentem, in pede exiftens, quàm cùm videmus lumen tanquam in Sole, illud lumen 5 extra nos in Sole exiftere; fed utraque ista præjudicia funt primæ noftræ ætatis, ut infrà clarè apparebit.

Ut autem hîc quod clarum eft ab eo quod obfcurum diftinguamus, diligentiffimè est advertendum, 10 dolorem quidem & colorem, & reliqua ejufmodi, clarè ac diftin&è percipi, cùm tantummodo ut fenfus, five cogitationes, fpe&tantur. Cùm autem res quædam effe judicantur, extra mentem noftram exiftentes, nullo planè modo poffe intelligi quænam res fint; fed idem 15 planè effe, cùm quis dicit fe videre in aliquo corpore colorem, vel fentire in aliquo membro dolorem, ac fi diceret fe id ibi videre vel fentire, quod quidnam fit planè ignorat, hoc eft, se nescire quid videat aut sentiat. Etsi enim, minùs attendendo, fibi facilè perfuadeat 20 le nonnullam ejus habere notitiam, ex eo quòd fupponat effe quid fimile fenfui illi coloris aut doloris, quem apud fe experitur : fi tamen examinet quidnam fit, quod ifte fenfus coloris vel doloris, tanquam in corpore colorato vel in parte dolente exiftens, repræ25 fentet, omnino advertet fe id ignorare.

LXVIII.

Quomodo in iftis id, quod clarè cognofcimus, ab eo in quo falli poffumus, fit diftinguendum.

LXIX.

magnitudinem figuram, &c., quàm colores, dolores, &c.

Præfertim fi confideret, fe longè alio modo cognoscere, quidnam sit in vifo corpore magnitudo, vel fi- Longè aliter cognofci gura, vel motus (faltem localis : Philosophi enim, alios quofdam motus à locali diverfos effingendo, naturam 30 ejus fibi minùs intelligibilem reddiderunt), vel fitus, vel duratio, vel numerus, & fimilia, quæ in corporibus

[blocks in formation]
« PreviousContinue »