paffio eft, & pati eft ab aliquo pendere, nullo modo
Deum fentire putandum eft, fed tantummodo intelli-
gere & velle: neque hoc ipfum ut nos, per operatio-
nes quodammodo diftinctas, fed ita ut, per unicama,
femperque eandem & fimpliciffimam actionem, omnia
fimul intelligat, velit & operetur. Omnia, inquam,
hoc eft, res omnes : neque enim vult malitiam peccati,
quia non eft res.

Jam verò, quia Deus folus omnium quæ funt aut
effe poffunt vera eft caufa, perfpicuum eft optimam
philofophandi viam nos fequuturos, fi ex ipfius Dei
cognitione rerum ab eo creatarum explicationem de-
ducere conemur, ut ita fcientiam perfectiffimam, quæ
eft effectuum per caufas, acquiramus. Quod ut fatis
tutò & fine errandi periculo aggrediamur, eâ nobis 15
cautelâ eft utendum, ut femper quàm maximè recor-
demur, & Deum authorem rerum effe infinitum, &
nos omnino finitos.

5.

| Ita fi fortè nobis Deus de fe ipfo vel aliis aliquid revelet, quod naturales ingenii noftri vires excedat, 20 qualia jam funt myfteria Incarnationis & Trinitatis, non recufabimus illa credere, quamvis non clarè intelligamus. Nec ullo modo mirabimur multa effe, tum in immenfâ ejus naturâ, tum etiam in rebus ab eo creatis, quæ captum noftrum excedant.

25

Ita nullis unquam fatigabimur difputationibus de Nunquam difputandum infinito. Nam fanè, cùm fimus finiti, abfurdum effet nos aliquid de ipfo determinare, atque fic illud quafi finire ac comprehendere conari. Non igitur refpondere curabimus iis, qui quærunt an, fi daretur linea 30 a. Voir t. V, p. 165-166. mail houp it shoup

infinita, ejus media pars effet etiam infinita; vel an numerus infinitus fit par anve impar, & talia: quia de iis nulli videntur debere cogitare, nifi qui mentem fuam infinitam effe arbitrantur. Nos autem illa omnia, 5 in quibus fub aliquâ consideratione nullum finem poterimus invenire, non quidem affirmabimus effe infinita, fed ut indefinitaa spectabimus. Ita, quia non poffumus imaginari extenfionem tam magnam, quin intelligamus adhuc majorem effe poffe, dicemus ma10 gnitudinem rerum poffibilium effe indefinitam. Et quia non poteft dividi aliquod corpus in tot partes, quin fingulæ adhuc ex his partibus divifibiles intelligantur, putabimus quantitatem effe indefinitè divifibilem. Et quia non poteft fingi tantus ftellarum numerus, quin 15 plures adhuc à Deo creari potuiffe credamus, illarum etiam numerum indefinitum fupponemus; atque ita de reliquis.

Hæcque indefinita dicemus potiùs quàm infinita: tum ut nomen infiniti foli Deo reservemus, quia in eo 20 folo omni ex parte, non modò nullos limites agnofcimus, fed etiam pofitivè nullos effe intelligimus; tum etiam, quia non eodem modo pofitivè intelligimus alias res aliquâ ex parte limitibus carere, fed negativè tantùm earum limites, fi quos habeant, inveniri 25 à nobis non poffe confitemur.

materiæ, numerus ftellarum, &c., pro indefinitis habenda,

XXVII. Quæ differentia fit inter indefinitum & infinitum.

XXVIII.

rum creatarum, fed efficientes effe examinandas.

Ita denique nullas unquam rationes, circa res naturales, à fine quem Deus aut natura in iis faciendis fibi Non caufas finales repropofuit, defumemus: quia non tantum nobis debemus arrogare, ut ejus confiliorum participes effe pu30 temus. Sed ipfum ut caufam efficientem rerum oma. Voir t. V, p. 167.

XXIX.

caufam.

nium confiderantes, videbimus quidnam ex iis ejus attributis, quorum nos nonnullam notitiam voluit habere, circa illos ejus effectus qui fenfibus noftris apparent, lumen naturale, quod nobis indidit, concludendum effe oftendat; memores tamen, ut jam dictum eft, huic lumini naturali tamdiu tantùm effe credendum, quandiu nihil contrarium à Deo ipfo revelatur.

5

10

Primum Dei attributum quod hîc venit in confideDeum non effe errorum rationem, eft, quòd fit fummè verax, & dator omnis luminis: adeò ut planè repugnet ut nos fallat, five ut propriè ac pofitivè fit caufa errorum, quibus nos obnoxios effe experimur. Nam quamvis fortè poffe fallere nonnullum ingenii argumentum apud nos homines effe videatur, nunquam certè fallendi voluntas 15 nifi ex malitiâ vel metu & imbecillitate procedit, nec proinde in Deum cadere poteft.

XXX.

Hinc fequi omnia quæ

ra effe, ac tolli dubi

tationes antè recenfitas.

Atque hinc fequitur, lumen naturæ, five cognofclarè percipimus, ve- cendi facultatem à Deo nobis datam, nullum unquam objectum poffe attingere, quod non fit verum, quatenus 20 ab ipfâ attingitur, hoc eft, quatenus clarè & diftin&è percipitur. Meritò enim deceptor effet dicendus, fi perverfam illam ac falfum pro vero fumentem nobis dediffet. Ita tollitur fumma | illa dubitatio, quæ ex eo petebatur, quòd nefciremus an fortè talis effemus 25 naturæ, ut falleremur etiam in iis quæ nobis evidentiffima effe videntur. Quin & aliæ omnes dubitandi caufæ, priùs recenfitæ, facilè ex hoc principio tollen

a. Art. xxv, p. 14 ci-avant.

b. Ci-avant, p. 9, l. 31, à p. 10, 1. 2.
c. Art. iv et v, p. 5-6 ci-avant.

5

tur. Non enim ampliùs Mathematicæ veritates nobis suspectæ effe debent, quia funt maximè perfpicuæ. Atque fi advertamus quid in fenfibus, quid in vigiliâ, quidve in fomno clarum fit ac diftin&um, illudque ab eo quod confufum eft & obfcurum diftinguamus, facilè quid in quâlibet re pro vero habendum fit agnofcemus. Nec opus eft ifta pluribus verbis hoc in loco perfequi, quoniam in Meditationibus Metaphyficis jam utcunque tractata funt, & accuratior eorum explicatio ex fequentium cognitione dependet.

Quia verò, etfi Deus non fit deceptor, nihilominus tamen fæpe contingit nos falli, ut errorum noftrorum originem & caufam inveftigemus, ipfofque præcavere difcamus, advertendum eft, non tam illos ab intellectu 15 quàm à voluntate pendere; nec effe res, ad quarum productionem realis Dei concurfus requiratur: sed cùm ad ipfum referuntur, effe tantùm negationes, & cùm ad nos, privationes.

Quippe omnes modi cogitandi, quos in nobis expe20 rimur, ad duos generales referri poffunt: quorum unus eft perceptio, five operatio intelle&tûs; alius verò volitio, five operatio voluntatis. Nam fentire, imaginari, & purè intelligere, sunt tantùm diversi modi percipiendi; ut & cupere, averfari, affirmare, negare, 25 dubitare, funt diverfi modi volendi.

Cùm autem aliquid percipimus, modò tantùm nihil planè de ipfo affirmemus vel negemus, manifeftum eft nos non falli; ut neque etiam cùm id tantùm affirmamus aut negamus, quod clarè & diftin&tè perci30 pimus effe fic affirmandum aut negandum : fed tana. Medit. IV. Voir t. VII, p. 53.

XXXI.

Errores noftros, fi ad Deum referantur, effe tantùm negationes; fi ad nos, privationes.

XXXII.

Duos tantùm in nobis effe modos cogitandi, perceptionem fcilicet intellecûs & operationem voluntatis.

XXXIII. Nos non errare, nifi cùm de re non fatis perceptâ judicamus.

XXXIV.

Non folùm intelle&um,

requiri ad judicandum.

tummodo cùm (ut fit), etfi aliquid non rectè percipiamus, de eo nihilominus judicamus.

Atque ad judicandum requiritur quidem intellectus, fed etiam voluntatem quia de re, quam nullo modo percipimus, nihil poffumus judicare; fed requiritur etiam voluntas, ut rei aliquo modo perceptæ affenfio præbeatur. Non autem requiritur (faltem ad quomodocunque judicandum) integra & omnimoda rei perceptio; multis enim poffumus affentiri, quæ nonnifi perobfcurè & confusè cognofcimus.

5

10

Et quidem intellectûs perceptio, non nifi ad ea pauca quæ illi offeruntur, fe extendit, eftque femper valde finita. Voluntas verò infinita quodammodo dici poteft, quia nihil unquam advertimus, quod alicujus alterius voluntatis, vel immenfæ illius quæ in Deo eft, objectum 15 effe poffit, ad quod etiam noftra non se extendat : adeò ut facilè illam, ultra ea quæ clarè percipimus, extendamus; hocque cùm facimus, haud mirum eft quòd contingat nos falli.

Neque tamen ullo modo Deus errorum noftrorum author fingi poteft, propterea quòd nobis intellectum non dedit omnifcium. Eft enim de ratione intellectûs creati, ut fit finitus; ac de ratione intellectûs finiti, ut non ad omnia fe extendat.

20

Quòd verò latiffimè pateat voluntas, hoc etiam 25 ipfius naturæ convenit; ac fumma quædam in homine perfectio eft, quòd agat per voluntatem, hoc eft liberè, atque ita peculiari quodam modo fit author fuarum actionum, & ob ipfas laudem mereatur. Non enim laudantur automata, quòd motus | omnes ad quos infti- 30 tuta sunt, accuratè exhibeant, quia neceffariò illos fic