Page images
PDF
EPUB

DE L'AGRICULTURE ET DES ARTS DE LILLE.

SPICILEGE D'HISTOIRE LITTÉRAIRE

OU DOCUMENTS POUR SERVIR A L'Histoire des SCIENCES, DES LETTRES ET DES Arts, dans le nord de LA FRANCE,

Par M. LE GLAY, Meinbre résidant.

DEUXIÈME PARTIE (4).

NUMISMATIQUE.

Lettre de Joachim Hoppers (2), membre du Grand-Conseil de Malines, à
Maximilien de Berghes, évêque de Cambrai, touchant les monnaies.

6 novembre 1560. Original.

S. P. Litteras vestras, Rme D. præsul, ad calendas novembris scrip tas postridie ejus diei accepi. Quarum argumentum erat ut responsum quoddam juris D. Elberti Leonini (3), clarissimi sane jurisconsulti, legere et cognoscere vellem. Feci id equidem et libenter et quatenus in

(1) Voir pour la première partie, le 2. volume de la II. série, année 1855, p. 409. (2) J. Hoppers, Hopperus, né en 1523, à Sueek en Frise, fut d'abord professeur de droit à Louvain; il devint ensuite membre du grand conseil de Malines, et, en cette qualité, concourut puissamment à la fondation de l'université de Douai. En 1566, on le chargea de gérer les affaires des Pays-Bas auprès de la cour d'Espagne. C'est dans cet emploi qu'il est mort à Madrid, le 25 décembre 1576 Hoppers a publié divers ouvrages importants.

(3) Elbert de Leuw, Leoninus, omis par tous les biographes, excepté par Foppens, fut successivement professeur de droit à Louvain et chancelier de Gueldre. Il est mort à Arnheim en décembre 1598, àgé de 79 ans, après avoir composé plusieurs ouvrages de jurisprudence, dont quelques-uns sont restés inédits en la possession de son petit-fils, Elbert Zoes. Voir des lettres d'Elbertus Leoninus dans le Messager des Sciences historiques, de Gand, 2.a série, t. 2, p. 191.

me fuit diligenter. Ac quantum quidem ad ipsum responsum attinet, certe, si quid ego ideo, plane luculentum est et prope cumulatum. Quantum vero ad rem qua de agitur, quod bona venia dictum sit, ita est quemadmodum ait comicus, quot homines tot sententiæ; suus cuique mos est. Mihi cum fratre Rma D. V. D. de Waterdyck, super hoc negotio sæpe ac multum conferenti, semper visum est, nec vero ille improbavit, dispositionem Molinai de valore intrinseco et extrinseco réi propositæ primario non satis convenire. Ratio quæ nos movet est, quia alia est species circa quam Molinæus versatur, alia hæc nostra. Molinæi est, veluti cum vetus et nova moneta ejusdem plane sunt formæ, nominis et ponderis, sed differunt tantum bonitate intrinseca; quo casu vult recte solvi monetam novam, tametsi deteriorem, pro veteri, propterea quod revera una eademque moneta est, tametsi bonitas intrinseca, cujus nullam vult haberi rationem. mutata est. Nostra species est, qua nova moneta non modo bonitate, verum eliam nomine, pondere et forma distet a veteri, sic ut nihil habeant inter se commune, quo casu omnes consentiunt, etiam Molinæus et Covarruvias, (1) non esse rationem ullam habendam novæ monetæ, sed veteris tantum, ut vel ea ipsa solvatur, si exstat, vel vera ejus æstimatio, si non exstat; sicut enim omnino diversæ et distinctæ monetæ. Quod quidem cum ita sit, satis apparet disputationem de intrinseco et extrinseco huic parti quæstionis casusque nostri non congruere; sed si vere dicendum est, tota res eo tendit, nec est sane aliud in quæstione, quam ut videamus quomodo vera existimatio antiquorum grossorum (2), quorum duodecim unum aureum florentinum (3) faciunt, pro ratione monetæ nostri temporis

(1) Diego Covarruvias ou Covarrubias, évêque de St.-Domingue, puis de Ciudad Rodrigo, mort en 1577, est auteur de beaucoup de savants ouvrages, entr'autres de deux traités numismatiques, intitulės. De mutatione monetarum; Collatio nummorum veterum cum modernis. Quant à Molinæus, je ne saurais dire s'il s'agit ici de Louis Molina, jurisconsulte espagnol, conseiller de Philippe II, à qui on doit un traité sur les substitutions des terres anciennes de la noblesse d'Espagne.

(2) Le gros ancien, désigné ici comme la douzième partie du florin d'or, se composait lui-même de seize deniers tournois. Voir Stat. Eccl. Leodiensis, anno 1330.

(3) Le florin d'or, monnaie cambrésienne, est ainsi décrit dans une ordonnance de l'archevêque Louis de Berlaymont, 10 juin 1572 Avons ordonné de faire forgier ung florin d'or, sur le piet du Saint-Empire, qui portera à un cousté le double aigle de l'empire, avec le titre de l'Empereur nostre sire, et de l'aultre »cousté nos armes et tiltres, pesant 2 escalius 4 as, pois de Coulongue, contenant 18 carats 6 grains d'or fin de 72 pièces au marcq dudit Coulongue; lequel ⚫ florin d'or cauldra 40 patars 16 deniers de nostre monnoye de Cambrésis. »

iniri debeat. In qua re cum duæ sint vice, dispiciendum est utram de iis se qui oporteat. Circa cujus rei electionem, prima in hoc argumento versatur disputatio. Nam cum capitulum corporibus ipsis antiquorum grossorum, vel aureorum florentinorum prolatis, ex eorum examinatione per libram et ignem, velit veram æstimationem iniri, R.me Vero D. V. secundum æstimationem olim factam per Philippum Ducem Burgundiæ; prima congressio disputationis est, illamne viam potius, an hanc insistere oporteat. In qua congressione, quæ a vobis faciunt, et in respondendo de jure diligenter tractari debent, sunt, tum quidem, quod prior via multis difficultatibus est obsita et inexplicabilis propter antiquos grossus, et maxime quidem temporis constitutiones redditus incognitos, tum vero quod Covarruvias tradit et rationi consentaneum est, in antiquorum nummorum æstimatione, cam sequendam esse quæ aliquando publica authoritate facta est, quemadmodum id factum est olim per Philippum, quæ certa est et nullis obstructa difficultatibus. Hac re evicta, succedit tum secunda disputatio quæ hujusmodi est, quoniam æstimatio per Philippum facta duobus modis accipi potest; uni quidem secundum intrinsecum valorem pleccarum (1), brabanticarum illius temporis, quibus quivis æstimati sunt singuli grossi antiqui; altero secundum communem cursum et usum illius æstimationis, quo XXI stuferi (2) et una plecca. hujus temporis in singulos aureos florentinos communiter solvuntur, Exoritur hic nova quæstio intrinsecumne illum valorem an communem cursum sequi oporteat. Ad quam questionem dissolvendam jam aliquo modo usui esse potest, quod disputari queat ex Molinæo cur extrinsecum valorem et communem cursum potius quam intrinsecum sequi debeamus, quanquam ego hac in re, in communi opinione magis, quam omnes probarunt, quam in Molinæi, qui solus cornicum oculos vult configere, acquiesco ? Sed quæ vere et valide pro R.ma D. V. afferri possunt, sunt duo, quorum unum est communis usus, quo per omnes basce provincias æqualiter receptum est ut pro singulis aureis florentinis XXI stuferi et plecca una solvatur, a quo usu non est recedendum, ne pro eadem re dispares fiant solutiones in eodem episcopatu, certe donec authoritate publica re ad alium certum modum fuerit reducta: Alterum noctura rei pro qua redditus iste debetur, qua est vice dominatus,

(1) Le mot plecca ne se trouve point dans Ducange; mais il a sans doute la même signification que placa, placca, d'où l'on a fait plaque, plaquette, placart, (2) Stuferus, stuyver, pctite monnaie flamande, partie du florin,

quem nihil aliud quam officium fuisse esse, quod pro libitu Episcopi auferri ei possit qui habet clare docebimus ex Sigeberto in chronicis, qui id tractat et eleganter et valde convenienter rei propositæ : Est que in his duobus, post priorem quæstionem, status totius controversiæ, quantum quidem ego judice, constitutus. De qua quidem re, quanquam in responso nostro, quod novum de integro paramus, uberius tractaturi sumus, non putavi tamen alienum si et ad Rmam. D. Vestram nonnihil perscriberem. Quia enim negotiis quibusdam occupatus, non tam cito quam velim ad responsum scribendum dare me potero, volui de ratione instituti mei vos interea loci esse certiores, ut, si quid occurrat quod vel juvare vel mutare possit institutum, id mihi suggeratur. Bene vale, reverendissime præsul, meque totum tuum esse etiam atque etiam tibi persuade.

Mechliniæ vi novembris A. MDLX.

Reverendissimæ ac illustrissimæ Amplitudinis vestræ paratissimus servitor,

JOACH. HOPPERUS.

NOTA. On lit au dos : RTM, ac ill. episcopo Cameracensi, duci Cameracesii etc., Bruxellis.

Le mot episcopo prouve qu'à l'époque de la date de cette lettre, l'autorité civile ne reconnaissait pas encore Maximilien de Berghes, comme archevêque de Cambrai.

REPRÉSENTATIONS THÉATRALES.

Enquête tenue à Lille, suivant l'ordre de l'évêque de Tournai, par Pierre Tavernier, curé de St.-Étienne, doyen de chrétienté, à l'occasion des spectacles qui avaient lieu les jours de fête, à midi, tandis qu'on faisait des prédications dans les églises (1).

1573, 12 août.

Imprimis Reverendus Pater, Fr. Joannes Glorianus, Minoritarum Insulensium guardianus, sacræ theologiæ licentiatus, annorum XXXVII, in verbo sacerdotis asserit frequentes a se auditas proborum virorum insulensium querelas de actionibus ludicris quæ Insulis diebus sacris exhibentur, eo quod populus a verbo Dei audiendo, ad illas magna animi contentione et alacritate confluens, distrahatur, quod etiam juventuti sint illectamenta et illecebræ ad voluptates et cupiditates pravas, quarum acta sæpius turpia in illis referuntur, sectandas.

Item. Joannes Le Blancq, annum excedens L, ballivus ecclesiæ S.Mauritii, sub juramento asserit et deponit se fabulis ludicris interfuisse ac aliquando verba obscœna audivisse quæ ad nequitiam juventuti fenestram patefacerent et quæ silentio præstitisset supprimi.

Item. Anthonius Pollet, XXIII annorum, minor custos ecclesiæ S.Salvatoris, sub juramento deponit se sæpius primis ludis interfuisse in quibus fabulosa bella XII parium Franciæ referuntur et semel audivisse nonnulla quæ castas aures offenderent.

Idem quoque asserit in posterioribus ludis ludicris multa admisceri

(1) Cette pièce et celles qui suivent ne forment, pour ainsi dire, qu'un appendice aux curieux documents publiés par M. le baron de La Fons de Mélicocq, touchant les représentations dramatiques et jeux de personnages dans le nord de la France. Voyez Annales archéol, de M. Didron, années 1848, 1850, 1851, 1852, 1858, 1934, 1858, Messager des Sciences hist., Gand 1836, 367; plus Les Artistes et Ouvriers du nord de la France, Béthune, 1848.

« PreviousContinue »