Page images
PDF
EPUB

cultatem moverit diverseve tractum atque uberius excussum sit repraesentant. Ingens vero, in quam ipse totus Commentarius, praeter Praemonita Appendicesque singulis Capitibus circiter centenarum Paginarum volumen amplexus, excucurrit, moles, eaque ad minorum P. Epp.arum unam congesta, (unde quantum partim majorum operâ gestum, partim in rebus exegeticis etiam elaborandum sit contestans,) praesidiis et logicis et тvñoуqaqızoïs ita est digestą, ut eadem commodiori oculorum obtutui exhiberi vix potuerit. Sic tandem (cll. sup.) partim formis vel majusculis, iisque fere semper nostram gravioresque sententias referentibus nec non semitae ex tot scopulis tenebrisque usque in planum sudumque educentis quasi indicibus ducibusque (ad lacteae per coelos viae filive per textilia rubri instar) longe conspicuis; vel minusculis, reliqua exhi¬ bentibus et istà ipsà sua figurà festinantiorem Lectorem minus moraturis; - partim interpositis vel variarum Literarum singularum dupliciumve, vel utriusque generis Numerorum, vel duplicis mensurae Linearum τύποις; partim triplicibus his παρενθέσεως signis: ( ), [ ] et [], qui crassiores unci nostra alienis inserta verba notant; partim longiora argumenta vel in plures portiones (Punctis) dividendo vel in Notas delegando; partim literis, quas dicunt, vel diductis cursoriisve, vel uncialibus capitalibusve; partim accuratâ binarum Paginarum summae fronti inscriptà locorum (vel, ut in Iookeyousvols, rerum) in iis tractatorum notitiâ; partim denique locupletissimo Rerum et Verborum Indice; ctt. [cf. sup.] - effectum est, nostrae quamvis uberioris explicationis longe facilior futurus sit conspectus, quam v. c. CFAFRITZSCHII S. V. Commentariorum. Quamvis vero signa ejusmodi multiplicata verbaque nimis saepe insignita, ut Lectorum attentioni parum confidentia, oderimus; tamen et singularis libri indoles et varia ingeniorum Lectorum nostrorum maturitas quodammodo coëgit, ut in istis copiosiores quam parciores essemus. Utinam quae majoribus turous exscripta sunt, plerumque nostra illa et ex tot aliorum sententiis verbisque externâ formà (cll. sup.) prominentia, eadem internâ quoque virtute praegnantique aliquo sensu praecellant! Quod initium finemque totius operis in officinâ τvπoуoαqızй multiplicandi intercessisse supra dictum est complurium annorum spatium porro in causis exstitit, quod id aliquoties in scribendis verborum literis [etiam interpunctione] sibi non constaret (ut in v. Ideen et Ideeen). Levius est, quod in aliis v. c. voces e graeca linguâ deinceps in vernaculam translatas ab initio graecarum (ut Charakter, praktisch), deinde latinarum, ut per quam linguam graeca ad nos devenerunt, literarum formis germanicis (ut Character, practisch) describendas curavimus; gravius, quod v. c. ad 1. 2, 6. v. loa in NTo, ut apud atticos scriptores, unice recte scribitur, quamvis antiquiore tempore prima syllaba producta sit, ita ut v. c. apnd Homerum semper legatur scribendumque sit loa: vdd. ADD. et CORRigg..

[ocr errors]

ut

Cujus ipsius Erratorum Tabulae, volumini affixae, amplitudinem Lector B. ideo non mirabitur et aequi bonique consulat, quod partim σφάλματα τυπογραφικά (ex parte etiam a fusi aeris Lineis

Punctisque, maxime hebraicis, inter excudenda posteriora exempla excussis profecta) in tam difficili variâque formarum (- ut túдOVS latinos - unciales, capitales, majores, minores [utrosque et antiquos et cursorios] -; graecos - majores, minores -; hebraeos; syriacos ctt.; item Numerorum latt,orum et arabicorum - majores, minores - sistentium -) indole facillima fuere; partim operis auctori, erga laborem suum diligentiori benigniorique, omnibus pariter plagulis ultimam limam admovere non licuit, quae, ejus ope destitutae, (maxime in R. S. U.) CORRIGENDORUM Katalóyw serie longiore conspicuae fiunt.

Dum illum ipsum de externo libri nostri volumine tractaremus locum, in manùs nobis incidit FRDJSPHGRULICHII, Archid. Torg., 1.: Ueb. d. Ironieen in den Reden Jesu ett.: Lps. 1838. 8.is, in quo (PP. 125. sq.) idem ILLE de librorum exegeticorum amplitudine maximeque, quo veneant, pretio gravissime conqueritur *). Cui Viro rerum theologicarum amantissimo quum superiora reputanda commendamus tum hoc dictum esse velimus, comparativum esse librorum apud bibliopolas pretium, et ex hac rei aestimatione nostrum Commentarium parvi constare, siquidem post eum multorum non solum ἐξηγητικών sed etiam εἰςαγωγικῶν adeoque πρακτικῶν (cll. sup.) voluminum Bibliotheca haud temere speremus posse supersederi.

[ocr errors]

Etiam uberiora augmenta iste libri ambitus eo cepit, quod absolutae Ep.ae explicationi ADDENDA, - istius operam, cui non parcere usque in consilio fuit, fere repetentia -, subjungenda fuerunt, si quid praetermissum esse videretur supplentia illa, propositas sententias hic illic confirmantia et ad explorandas fulciendasque istas excitantia, de Literis maximeque Commentariis recentissimis huc pertinentibus et hic absorptis ubique judicantia indeque, collato potissimum MATTHIESIO, Superiorem interpretationem multifariam ornantia: quae vero omnia ipsi praecedenti Commentario, - item recentiores interpretes pro judicatis, veteres pro recens editis sistenti, - ita adjuncta et quasi agglutinata sunt, ut jam inde quam pauca vere nova, per se stantia, accesserint possit colligi. Quare eadem in Rer. et Verbor. INDICE tunc demum, ubi res graviores tractarentur, respici debuerunt, quum

[ocr errors]

*) Ita: .. Bitte, u. spreche sie hiermit aus im Namen aller Prediger u. Candidaten, dass doch d. achtbaren Gelehrten, welche uns d. Verständniss der xstll. Offenbargsurkunden öffnen wollen, den vielen unnützen u. beschwerl. Ballast aus ihren Werken entfernen u. für sich behalten, od. anderswo zur öffentl. Prüfg ausstellen möchten: ich meine d. gewagten Hypothesen, besonders d. weitläufige, zerstreuende Aufzählg u. Prüfg aller verschiedenen Erklärgen, von denen viele gar keiner Erwähng würdig sind. ... Durch jene Ueberfüllg der Commentare, die für uns. Bedarf bestimmt sind, wird uns nicht allein e. fruchtbare Benutzg der Quelle [?] ungemein erschwert, sond. auch d. Ankauf der Werke, wenn sie nun zu grossem Volumen u. mehreren Bänden aufschwellen, ganz unmögl. gemacht. Ach, wenn doch die gelehrten Vff. den Ruf ihrer sonst bekannten Gelehrsamk., uns. Armuth zu Gunsten, liebreich beschränken wollten! Ab. das ist nun einmal d. traurige Vorzug uns. Zeit, worüb. schon Plinius klagt, wenn er von d. damaligen Uebermaass der röm. Literatur urtheilt: copiis

...

nostris laboramus'.

illa ipsa Addendorum argumenta quasi iis in locis vere perscripta cogitanda sint, ad quae adjectà accuratissima Paginarum Linearumque notitia referri jubentur *).

*) Caeterum exhauriri vix posse haec additameuta usque aucta, testentur, quae porro huc adscribere placet:

Ad P. xvi. L. 22. ab in.: Id. STEIN. eand. sententiam_[:‘im Sommer LXIII. zu Rom, wie Eph., Col. u. Philem.] repetiit in RöHRII Magaz. f. xstll. Prediger X, 1. P. 30. (: ‘Ueb. d. Zeit der Abfassg des Br. P. an d. Gal. : quae ad Gal. Ep. mense Febr. vel Mart. A. p. Xt. n. LIX. Corinthi, vel in Macedonia et quidem vel Philippis vel Thessalonicae composita esse ibi docetur.)

[ocr errors]

- P. 47. L. 10. a f.: cf. id. LтH. v. c. Provv. 14, 5. 16. 2 Pt. 2, 10. - P. 68. post L. 5. a f.: Uberiora vdd. in FRITZSCHiorum Opuscc. acadd. (Lps. 1838.); in quibus CFAFR., Theol. Rostoch., De potestate vcblor. άлożαoαSoxɛir [a xdoa et doxɛiv (neque dozɛvɛiv), unde=capite observare, s. suspenso animo exspectare], ἀποκαραδοκία et ἀπεκδέχεσθαι' (PP. 150. - 157.) Ρ. 155. ita: Sequitur exspectandi significatus, quem zagadozɛiv habet. Quà vi retentà άnó in άлoxagadozɛiv tria maxime designat: a) simpliciter locum, unde aliquid opperiaris; deinde b) constantiam, perseverantiam, securitatem et similes notiones, quae e cogitatione, exspectari rem aut rei eventum ex aliquo loco, facile fluunt (cf. vern. abwarten); postremo c) locum, unde rem praestoleris, sed ita, ut haec notio delitescat.

- P. 70. L. 17. a f.: cf. Jo. 7, 4., cll. 3.

– P. 117. L. 15. a f. add. 1 Pt. 5, 5.: πάντες ἀλλήλοις ὑποτασσόμενοι τὴν syxoμßwoαode: de quo l. vd. CFAFRITZSCH. in FRITSCHior. Opuscc. acadd. I. PP. 259. - 275.

[ocr errors]

- P. 170. L. 5. a f.: Observetur, ut ne unum quidem nostrorum cogitatorum ex se ipso pariatur, sed potius omnia, nisi externis rebus excitentur, ex prioribus quibusdam pendeant, denique item per res extrinsecus effectrices mota, quarum supremum auctorem Deum esse nemo negabit. Cuivis porro cogitationes ex animo ipsius assurgentes dirigere licet, cujus, si ad bonum fit, regiminis a xtiano homine itidem in Lege divinà unica causa quaeri potest. Inde To la justi rectique, quod solum nuuc cogitare licet, vere divinum opus. To evɛgyεir vero, partim e consiliorum robore constantiàque, partim item ex rebus faventibus externis suspensum, utroque respectu esse divino auxilio tribuendum, multo facilius concedetur.

- P. 178. L. 5. ab in.: Graeco oxolós (de quo vd. Comm.) LTH. unschlacktig tunc optime respondet, si hoc ipsum a verbo schlecht s. schlicht i. e. rectus (gerichtet, richtig, recht) petatur.

– P. 245. L. 15. ab in. cf. Hom. Od. μ', 439. sq.: àvǹo àyooñder àvéoty, Κρίνων νείκεα τλ..

– P. 250. L. 17. ab in.: Sententiam illustret dictum aeque acutum Lc. 14, 26.: εἴ τις ἔρχεται πρός με, καὶ οὐ μισεῖ τὸν πατέρα αὑτοῦ . . . οὐ δύναταί μου μαθητής είναι.

- P. 272. L. 24. ab in. add. JOERNRUDKÄUFFER. (De biblicà ¿wñs alwríov notione: Dresd. 1838. P. 96. sq.): ‘Adversa, inquit P., tolero, ɛinos zarayτήσω εἰς τὴν ἐξανάστησιν τῶν νεκρῶν: – sic [?] enim c. Lcum. ex optimis Cdd. [?] legendum: cf. etj. RINCK. Lucubr. P. 186.: cujus, si vera esset, lectio sensum similem pareret, qualis in Comm. P. 263. LL. 4. sqq. 4) vocabulo àvάotatis tribuitur.

- P. 289. post L. 12. a f. cf. AGRUDELBACH, in lib.: Reformation, Lutherth, ett. (Lps. 1839.) PP. 460. sqq..

- P. 290. L. 25. a f.: RUDELBACH. 1. 1. P. 461.: ‘Zu ds. Erkenntniss der rechten Gestaltg u. Bedinggen d. Xstenlebens, der innerlich bildenden Kraft d. Todes u. der Auferstehg Xsti [vd. sup. 3, 10. 11.] gelangt: - TɛÀɛtoi nach ächt-paul. Sprachgebrauch' (... Hbr. 6, 1.) Die, welche nicht nur den Glauben überhaupt erfasst haben, sond. auch den inneren Organismus, d. stete Beziehg desselben auf d. Entwicklg d. xstl. Lebens erkennen. (D. 18

Quâ contra imminuendo Commentarii volumini operam dedimus, multorum verborum compendiarià scriptione, ejus rationes et series vdd. in SIGLORUM Interpretatione, huic Praefationi sub

λείωσις [τελειοῦσθαι] . . u. d. τελειότης hier sind wohl zu unterscheiden; jene bezieht sich auf d. Vollendg des Xsten überhaupt, die in ds. Leben, als e. transitus, nicht Statt findet; ds. auf d. xstl. Erkenntniss. (So hat schon HIERON. mit feinem u. sicherem Tact' unterschieden: . . quicunque perfectus est, hoc sentiat, vetera sc. obliviscendo et nova sectando [- vd. inf. B. -], quia perfecti debent esse discipuli Xti, licet superius de perfectione praemii, hic vero de scientià sit locutus'.)

Ad P. 291. L. 14. a f.: Add. HIERON.: aliter inquit, non aliud, h. e. alia assertione, non fide'. It. RUDELBACH. 1. 1. P. 460.: Es ist gewiss mehr als unverantwortl., d. St. so zu deuten, als ob d. Ap. Tεpov statt éréows geschrieben hätte; was offenbar der Missgriff ist, wenn m. hieraus Etwas folgern will für d. vage Ansicht der Glaubenssätze, als Product e.' individuellen Ansicht od. äusserl. Uebereinkunft'.

- P. 292. L. 3. ab in.: Optime etj. RUDELB., vd. sup., P. 461.: 'Sollte es unt Euch welche geben - (das Beschränkende in ds. Satze ist gegeben durch das vorhergeh, ooo [- item in praesenti el! -]) - wie es denn gewiss deren in Philippi gab die zu ds. Stufe der Erkenntniss nicht hindurch gedrungen

sind'.

[ocr errors]

- P. 293. L. 4. ab in.: RUDBLB. 1. 1. P. 461.: 'Das wird Gott selbst (- allerdings, wie die Ausleger uns. Kirche gewöhnlich hier verwahrend hinzusezzen, durch d. ordentl. Mittel d. Worts, als d. Regel uns. Glaubens, nicht durch unmittelbare u. ausserordentll. Offenbargen [vd. sup.]-) Euch in der Fübrg Eures Xstenlebens klar machen, sintemal es e.m jeden redlich Ringenden offenbar werden wird, dass jenes (d. Tod u. d. Auferstehg Xsti [cll. sup. vss. 10. 11.]) die zunächst bestimmenden Momente d. xstl. Strebens nach d. Vollkommenh. sind‘.

P. 295. L. 22. ab in.: Non sine momento ad v. RUDELB. 1. 1. P. 462.: 'D. Regel, darin durchaus vollkommene Uebereinstimmg herrschen muss, ist nach bekanntem kirchl. Sprachgebrauch' sowohl als dem Sinne des Ap. [Gal. 6, 16.] keine andere, als d. Glaubensregel... (Namentl. legen d. KVV. e. grosses Gewicht darauf, dass d. Regel d. Glaubens so beschaffen sei, dass Nichts davon hinweggenommen u. Nichts hinzugesetzt werden könne. So z. B. IREN. Haer. 1, 9.: ὁ τὸν κανόνα τῆς ἀληθείας ἀκλινῆ ἐν ἑαυτῷ κατέχων, ὃν διὰ τοῦ βαπτίσματος εἴληφε. . . THEOD. [ad 1. n.]: xavóva tò εvayyɛλικὸν ἐκάλεσε κήρυγμα· ὁ δὲ κανὼν εὐθύτητος ὅρος, οὐδενὸς προςδεόμενος. [Ip. ad Gal. 6, 16.:] κανόνα ἐκάλεσε τὴν προκειμένην διδασκαλίαν, ὡς εὐθύτητι κοσμουμένην, καὶ μήτε ἐλλειπόν τι, μήτε περιττὸν ἔχουσαν. CHRYS. [ad l. n.]: ὁ κανὼν οὔτε πρόςθεσιν, οὔτε ἀφαίρεσιν δέχεται, ἐπεὶ τὸ κα νὼν εἶναι ἀπόλλυσι.)

[ocr errors]

- P. 296. L. 17. a f. add.: F) in fide vitâ que xtianâ consentiant, si vel in hujus degendae causis etiam discrepent: RUDELB. 1. 1. P. 462.: πλý th. besagt offenbar, dass insofern üb. d. Beziehgen der Motive zum xstl. Leben e. unvollkommene Erkenntniss ohne Beeinträchtigg d. Glaubens Statt finden könne, als wir üb. den wesentl. Inhalt d. Glaubens grundeinig sind: wonach dann unt. e." gewissenhaften Wandel vor Gottes Angesicht u. Gebrauch' s. heil. Wortes auch d. Licht in d. Seele strömen wird, welches uns. Leben, das mit Xsto in Gott' verborgen ist, erleuchtet [- cf. Jo. 7, 17.]. - P. 306. L. 24. ab in.: It. Sallust. v. c. Catil. 1.: veluti pecora, quae Natura prona atque ventri dedita finxit. 2.: Multi mortales, dediti ventri atque somno, indocti incultique, vitam sicuti peregrinantes transiere, quibus profecto, contra naturam, corpus voluptati, anima oneri fuit: eorum ego vitam mortemqué juxta aestimo' ctt..

- P. 326. L. 17. ab in. (cll. P. 5. L. 17.): Cf. CHAS. Theoll. Streitschriften: Fasc. 2. (Lps. 1836.) Cp. 3. P. 35.

- P. 345. L. 15. ab in.: Haud male BENG.: 'cor, sedes cogitationum‘.

junctâ. In quorum usu, eum progrediente opere usque frequentiore ac sibi constantiore, item diligenter cavimus, ne per haec ipsa scripturae compendia aliqua obscuritas exsisteret, ad quam tollendam istis parcere maluimus; ubi contra maxime Periodorum ordo planus esset plenaeque voces ex decurtatis facillime colligi possent, hanc facillimam signorum explicationem Lectoribus (fortasse istis ipsis siglis ad animum rebus magis intendendum excitandis) reliquimus (-quam ipsam in rem etiam justa nominum germanicorum flexio grammatica [v. c. Gotte, vel Gott' pro Deo] multum valuit).

Quo, ante Corrigenda, opus nostrum clausimus, in INDICE Rerum et Verborum triplici officio satisfieri voluimus; primum ut að res in libro tam amplo, extra hanc Praefationem, tractatas singulas facilis aditus esset; deinde ut nonnulla, maxime de priore Commentarii parte (plerumque arctius adstringendo) loco non incommodo leviter emendarentur, eoque liber totus unitati propior fieret (unde idem Index eum progrediente Commentario a singularibus magis ad universalia transit ibique subsistit); denique ut plurimorum, quae in his indicibus tractantur, argumentorum seu ad Lexica seu ad historiam (etiam explicationis) seu alio pertinentium, velut in nuce propositorum, et brevem (- unde etiam quos collectivos ajunt Artieuli! vdd. v. c. Christus, 'Ev, Paulus, all.-), et dignum, et ex quo etiam solo aliquid discere possent, Lectores haberent conspectum. - Eodem huc obiter notamus, quod libellus De Bibliorum DINTERT ingenio exegetico, cujus publice defensâ Particulà priore eâque inaugurali (cum addità alterâ inscriptione: Interpretationis Epistolae ad Philippenses Paulinae specimina ac symbolae: Lps. 1834. 8.nis maj. 32. PP.) Magisterii Lips. jura optima' rite obtinuimus, in pleniore hocce Commentario, id quod ipse ille Index ad vocem DINTERUS, CUJUS enarrationis [ut est in istà Dissertat. inaugurali P. 2.) iu adornanda hac explicatione de causis minus exegeticis historicisque quam лQanτinais diligentiorem habuimus respectum', testetur, — pro absoluto haberi, atque is ipse Prodromus continuà alterâ aliquâ particulâ destitui et potius in hanc majorem ubertatem abiisse censeri queat [-cf. Jo. 3, 30.]. In eodem isto Indice loci reliquorum, praeter Ep. ad Philipp. datam, librorum biblicorum in Commentario illustrati tum demum commemorati sunt, si aut amplior de iis disquisitio instituta aut explicationis eorum finis in Ep.am nostram gravioris esset momenti.

[ocr errors]

Superest, ut de linguà, quà totus Commentarius conceptus est, tribus verbis dicatur. Quae prima de primo nostro eoque sat juvenili celeriterque scripto libello latino [De interpretatione sacrá Ad P. 367. L. 9. a f. add. Sallust. Cat. 5. [de Catilina]: "corpus patiens inediae, algoris, vigiliae, supra, quam cuiquam credibile est". Porro ut novissimae (i. e. 4.ae) editionis Grammatices in NT. GeoBenedWineRT (Lips. 1837. 8.nis maj.) [quamvis tertia, apud nos laudata, etiam in plerorumque Lectorum manibus versari censeri possit]; item EJUSD. libri Bibl. RealWörterbuch ed. 2., cujus priorem partem diligenter respeximus, etiam alterius nuperrime absolutae partis auxilium nobis non obtigisse, est quod doleamus. Denique hoc loco memoramus, quocum libro certe qua ejus inscriptionem noster aliquâ necessitudine gaudet, BernhHnrDraesEKII: D. zstl. Gem. zu Philippi.

« PreviousContinue »