Page images
PDF
EPUB

NOTES DU LIVRE DEUXIÈME.

DES SENSATIONS.

SUR LE CHAPITRE II, page 300.

L'immatérialité de l'âme des animaux n'est pas une découverte de la philosophie moderne; les scolastiques avaien! émis cette idée; ils sont même allés jusqu'à dire que nul principe vital n'est corps.

Dans leur système, le principe vital ou l'âme des plantes. est quelque chose de supérieur à la matière. Saint Thomas (1 p. quest. 75, art. 1er) demande, en général, si l'âme est corporelle « utrum anima sit corpus, » et il répond en ces

termes :

<< Respondeo dicendum, quod ad inquirendum de natura animæ, oportet præsupponere, quod anima dicitur esse primum principium vitæ, in iis quæ apud nos vivunt. Animata enim viventia dicimus, res vero inanimatas vita carentes, vita autem maxime manifestatur duplici opere, scilicet cognitionis et motus. Horum autem principium antiqui philosophi imaginationem transcendere non valentes, aliquod corpus ponebant, sola corpora res esse dicentes, et quod non est corpus, nihil esse, et secundum hoc, animam aliquod corpus esse dicebant. Hujus autem opinionis falsitas, licet multipliciter ostendi possit, tamen uno utemur, quo etiam communius et certius patet animam corpus non esse. Manifestum est enim, quod non quodcumque vitalis operationis principium est anima; sic enim oculus esset anima, cum sit quoddam principium visionis, et idem esset dicendum de aliis animæ instrumentis: sed primum prin

cipium vitæ dicimus esse animam. Quamvis autem aliquod corpus possit esse quoddam principium vitæ, sicut cor est principium vitæ in animali; tamen non potest esse primum principium vitæ aliquod corpus. Manifestum est enim, quod esse principium vitæ, vel vivens, non convenit corpori ex hoc quod est corpus, alioquin omne corpus esset vivens, aut principium vitæ, convenit igitur alicui corpori quod sit vivens, vel etiam principium vitæ, per hoc quod est tale corpus. Quod autem est actu tale, habet hoc ab aliquo principio, quod dicitur actus ejus. Anima igitur quæ est primum principium vitæ, non est corpus, sed corporis actus, sicut calor qui est principium calefactionis, non est corpus, sed quidam corporis actus.

Toutefois restait à savoir si la matière n'entrait point comme partie composante dans l'âme, bien que celle-ci ne fût point matière; c'est pourquoi le saint docteur se pose cette nouvelle question (1 p. q. 75, art. 5) : L'âme est-elle un composé de matière et de forme ? Remarquez qu'il s'agit ici de l'âme, en général, et comme principe de vie, qu'elle soit ou ne soit pas intellectuelle. Il répond négativement. Voici ses paroles:

<< Respondeo dicendum, quod anima non habet materiam, et hoc potest considerari dupliciter. Primo quidem, ex ratione animæ in communi, est enim de ratione animæ, quod sit forma alicujus corporis. Aut igitur est forma secundum se totam, aut secundum aliquam partem sui. Si secundum se totam, impossibile est quod pars ejus sit materia, si dicatur materia aliquid ejus in potentia tantum, quia forma in quantum forma est actus. Id autem quod est in potentia tantum, non potest esse pars actus, cum potentia repugnet actui, utpote contra actum divisa. Si autem sit forma secundum aliquam partem sui, illam partem dicemus esse animam, et illam materiam cujus primo est actus, dicemus esse primum animatum. Secundo specialiter ex ratione humanæ animæ, in quantum est intellectiva. >>

Les passages que nous venons de citer sont suffisamment clairs. Cependant le saint docteur s'explique d'une façon plus expresse encore; il affirme que les âmes des animaux parfaits sont indivisibles, d'une manière absolue, et que la division ne leur peut convenir ni per se, ni per accidens. A cette question (1 p. q. 76, art. 8): L'âme, en général, se trouve-t-elle tout entière dans chaque partie du corps? il répond par l'affirmative en établissant une distinction entre la totalité d'essence et la totalité de quantité, quantitativa. Voici le passage:

« Sed forma quæ requirit diversitatem in partibus, sicut est anima, et precipue animalium perfectorum, non æqualiter se habet ad totum et ad partes; unde non dividitur per accidens, scilicet per divisionem quantitatis. Sic ergo totalitas quantitativa non potest attribui animæ, nec per se nec per accidens. Sed totalitas secunda, quæ attenditur secundum rationis et essentiæ perfectionem, proprie et per se convenit formis. D

La doctrine de saint Thomas avait trouvé des contradicteurs; ceux-ci ne concevaient point que l'âme des bêtes pût être inétendue, cette propriété leur paraissant appartenir, d'une manière exclusive, à l'âme intelligente. Le cardinal Cajetan, commentateur de saint Thomas, entreprend résolûment sa défense et s'exprime de manière à ne laisser aucun doute sur son opinion. Voici comment il pose l'objection; nous verrons comment il la résout.

« Dubium secundo est circa eandem totalitatem quoniam S. Thomas a communi opinione discordare videtur hoc in loco, eo quod ponat præter animam intellectivam, aliquam aliam formam in materia inextensam, scilicet animam sensitivam animalium perfectorum, cum tamen vix possit sustineri, quod anima intellectiva de foris veniens, informet secundum esse, et sit inextensa. >>

Loin d'avoir recours à des interprétations plus ou moins plausibles du texte de saint Thomas, Cajetan reconnaît hau

tement l'indivisibilité de l'âme des bêtes et traite avec une sorte de dédain les partisans de l'opinion contraire.

[ocr errors]

<< Ad secundum dubium dicitur, quod doctrina hic tradita, est quidem contra modernorum communem phantasiam sed non contra philosophicas rationes, parum est autem de horum auctoritate curandum. Cum autem dicitur, quod sine ratione hoc est dictum, respondetur quod ratio insinuata est à posteriori, quia scilicet diversam totaliter habet habitudinem ad totum et partem ipsa forma ex propria ratione. Si enim habet totaliter diversam habitudinem ad totum et ad partes, hoc provenit ex indivisibilitate formæ. Quia si divideretur forma ad divisionem totius, jam pars formæ proportionaretur parti corporis, et cum pars quantitativa formæ sit tota essentia formæ, ergo ipsa forma secundum rationem suæ essentiæ non habet totaliter diversam habitudinem ad totum et ad partes: sed utrumque, scilicet tam totum quam partem respicit, ut proportionatum perfectibile. Et confirmari potest ista ratio, quia forma extensa ex vi solius divisionis, non desinit esse secundum illam partem quam habet in parte decisa : imo quæ quodammodo erat per modum potentiæ, perficitur, et fit actu seorsum ut patet in formis naturalibus, ergo a destructione consequentis, si ex sola divisione pars decisa non potest retinere eamdem speciem, ergo non erat extensa et divisibilis ad divisionem subjects.

[ocr errors]

Non est ergo sine ratione dictum, quod animæ aliquæ præter intellectivam sunt tantæ perfectionis quod sunt inextensæ, tam per se quam per accidens: quamquam potentiæ omnes earum sint extensæ per accidens : qualitates enim sunt corporis partibus accommodatæ. >>

FIN DES NOTES DU LIVRE DEUXIÈME.

« PreviousContinue »