116

5

trum potius, aut phantafma in cerebro meo effictum,
quàm verum hominem effe judicarem. Cùm verò ex
res occurrunt, quas diftin&te, unde, ubi, & quando mihi
adveniant, adverto, earumque perceptionem absque
ullâ interruptione cum totâ reliquâ vitâ connecto, plane
certus fum, non in fomnis, fed vigilanti occurrere.
Nec de ipfarum veritate debeo vel minimum dubitare,
fi, poftquam omnes fenfus, memoriam & intellectum
ad illas examinandas convocavi, nihil mihi, quod cum
cæteris pugnet, ab ullo ex his nuntietur. Ex eo enim 10
quòd Deus non fit fallax, fequitur omnino in talibus
me non falli. Sed quia rerum agendarum neceffitas
non femper tam accurati examinis moram concedit,
fatendum eft humanam vitam circa res particulares
fæpe erroribus effe obnoxiam, & naturæ noftræ infir- 15
mitas eft agnofcenda.

Ut vidi vos omnino iftius animi esse, ut fcripta Domini Cartefii penitius infpiciam, non debui hac in caufâ viris 10 mihi undequaque amiciffimis non obtemperare: tum ut hoc ipfo videatis quanti vos æftimem, tum etiam ut conflet quantum & viribus meis & ingenio defit, ut in pofterum & ametis plus culum, fi indigeo, & minus oneri fitis, fi non fufficio. 15 Eft fane D. Cartefius, quantum animadverto, vir ingenii maximi fummæque modeftiæ, quales vel ipfe Momus amet, fi adfit. Cogito, inquit, ergo fum; imo ipfa cogitatio, aut mens fum. Ita. Atqui, cogitando, ideas rerum 15 Pas d'alinéa (1o et 2o édit.).

16 Momus] Mæuius (1o édit.).

a. Ces premières Objections sont de Caterus, prêtre d'Alkmaar, qui les envoya à deux amis de Descartes, Bannius et Bloemaert. Voir t. III, p. 242, 1. 4; p. 265, l. 20; p. 267, l. 9; p. 272, 1. 27.

118

in me habeo, ac imprimis ideam entis perfectiffimi & infiniti. Etiam. Illius autem caufa ego non fum, qui ejus realitatem objectivam non æquo; ergo aliquid | caufa ejus eft me perfectius, ac proinde aliquid præter me eft, aliquid me perfectius eft; aliquis qui non quovis modo ens eft, fed fimpliciter & incircumscripte totum esse in se pariter complexus, & velut caufa anticipans, ut habet Dionys., de divin. nom., cap. 8.

ӕ

5

10

Hic vero cogor paululum subsistere, ne fatiger nimiùm. Jam enim ingenium mihi æfluat inflar fluctuantis Euripi: aio, nego, probo, refello iterum, diffentire a viro nolo, affentiri non poffum. Quam enim, quæfo, caufam idea requirit? Aut fare quid idea fit. Eft ipfa res cogitata, qua119 tenus objective eft in intellectu. Sed quid eft effe objective in intellectu? Olim didici: eft ipfum actum intelleclús 15 per modum objecti terminare. Quod fane extrinfeca denominatio eft, & nihil rei. Sicut enim videri nihil aliud eft quàm actum vifionis in me tendere, ita cogitari, aut objective effe in intellectu, eft mentis cogitationem in fe fiflere & terminare; quod, re immotâ immutatâque, quin & non exiftente, fieri poteft. Quid ergo caufam ejus inquiro, quod actu non eft, quod nuda denominatio & nihil eft?

20

Et tamen, inquit magnum iftud ingenium, quòd hæc idea realitatem objectivam hanc vel illam contineat potiùs quàm aliam, hoc profecto habere debet ab ali- 25 quâ caufâa. Imo | a nullâ: realitas enim objectiva pura denominatio eft, actu non eft. Caufa autem realem in

5

10

fluxum donat & actualem; illam iftud quod actu non eft non recipit, ac proinde actualem caufæ effluxum non patitur, nedum requirit. Ergo ideas habeo, causam earum non habeo, tantùm abeft ut me majorem, & infinitam.

At fi idearum caufam non das,rationem faltem affigna, 120 cur hæc idea hanc realitatem objectivam potiùs contineat quàm illam. Opportune admodum; non foleo enim cum amicis parce agere, fed quàm largiffime. Illud univerfim dico de ideis omnibus, quod D. Cartefius aliàs de triangulo: Etfi fortaffe, inquit, talis figura nullibi gentium extra cogitationem meam exiftat, nec unquam extiterit, eft tamen profecto determinata quædam ejus natura, five effentia, five forma immutabilis & æterna". Ef nempe æterna illa veritas, quæ caufam non poftulat. 15 Scapham, fcapham effe, & nihil aliud; Davum, Davum effe, non OEdipum. Si tamen mordicus rationem exigis, imperfectio eft intellectûs noftri, qui infinitus non eft: cùm enim univerfum quod eft fimul & femel uno complexu non comprehendat, bonum omne dividit & partitur; atque 20 ita, quod totum parturire non poteft, fenfim concipit, aut, ut etiam ajunt, inadæquate.

| Pergit porro vir: Atqui, inquit, quantumvis imperfectus fit ifte effendi modus, quo res eft objective in intellectu per ideam, non tamen profecto plane nihil 25 eft, nec proinde a nihilo effe poteft. Equivocatio eft. 121 Si enim nihil idem eft quod ens non actu, omnino nihil eft, quia non eft actu, atque ita a nihilo eft, id eft non a

4 Après infinitam, non à la ligne (1o édit.). -25 Après poteft, à la ligne (1′′ édit.).

a. Page 64, 1. 12-16.

b. Page 41, 1. 26-29.

caufâ aliquâ. Si verò nihil fictum quid dicit, quod vulgò
ens rationis indigetant, non eft nihil, fed reale aliquid
quod diftincte concipitur. Et tamen, quia folùm concipitur
& actu non eft, concipi quidem, at caufari minime poteft.

5

Sed ulterius quærere libet, an ego ipfe, habens illam ideam, effe poffem, fi tale ens nullum exiftereta, nempe a quo idea entis me perfectioris procedat, ut immediate ante dicit. Nempe, inquit, a quo effem? A me fcilicet, vel a parentibus, vel ab aliis, &c. Atqui, fi a me effem, nec dubitarem, nec optarem, nec omnino quicquam mihi deeffet; omnes enim perfectiones, quarum idea aliqua in me eft, mihi dediffem, atque ita ipfemet Deus effem. Si verò ab alio fum, tandem ad illud deveniam quod a fe eft; & ita de illo, idem quod de me, eft argumentum. Illa demum ipfa illa via eft, quam & S. Thomas 15 ingreditur, quam vocat viam a caufalitate caufæ effi122 cientis, eamque defumpfit ex Philofopho; nifi quòd isti de caufis idearum non fint folliciti. Et forte opus non erat; quidni enim ftricle reclaque incedam? Cogito, ergo fum, imo ipfa mens & cogitatio fum. Illa autem mens & cogi- 20 tatio aut a seipfâ eft, aut ab alio. Si hoc, iftud porro a quo? Si a fe eft, ergo Deus eft: quod enim a fe eft, omnia fibi ipfi facile dederit.

4 quidem] equidem (1" édit.). - 14 idem omis (1" édit.).

a. Ci-avant, p. 47, 1. 29, à p. 48, 1. 2.

b. Page 48, 1. 3 à 10.

c. Page 50, 1. 4-6.

d. Summa totius Theologiæ S. THOME AQUINATIS Doctoris Angelici Ordinis Prædicat., pars I, quæstio : De Deo, an Deus sit? Art. 3: Vtrum Deus sit? p. 7, col. 2: Secunda via est ex ratione causæ efficientis... [Deum esse, quinque viis probari potest.] (Col. Agrippinæ, Corn. ab Egmond, CIƆ IƆ CXL.)