151 nec quidem nomen Analyseos fcripfiffem, præterquam in eâ Differtatione de Methodo, quam fe non legiffe fingebat: verumtamen, quia fe in pofterum quieturum effe promittebat, libenter præterita diffimulabam.

152

Et minime mirabar R. P. Rectorem nihil feverius 5 pro primâ vice in illum decreviffe, quàm ut ipfemet mihi facti fui rationem aperiret; atque ita non occulte fateretur, se nihil eorum, quæ contra me in Thefibus, Difputatione ac Tractatibus fuis magno cum faftu protulerat, coràm me tueri poffe; nihilque habere, quod 10 ad Notas, quas in ejus Velitationem fcripferam, refponderet. At certe miror hunc R. P. * tanto me laceffendi defiderio arfiffe, ut, quamvis ei prior illa Velitatio tam parum fœliciter fucceffiffet, atque ex quo nullum se peculiare prælium in meas opiniones fufceptu- 15 rum esse promiserat, nihil mihi novi cum illo vel alio ullo ex veftris interceffiffet, Differtationem tamen fuam poftea fcripferit. Nifi enim in eâ peculiare prælium adverfus meas opiniones contineatur, nefcio certe quidnam fit in opiniones alicujus præliari: nifi 20 forfan eo nomine fe excufet, quòd non reverâ meas opiniones, fed alias plane insanas, mihi a se per calumniam affictas, impugnet; vel etiam quòd non fperarit illam unquam ad manus meas effe perventuram. Nam fane patet ex ftylo non eo inftituto fuiffe con- 25 fcriptam, ut Objectionibus in meas Meditationes factis annumeraretur; patetque etiam ex aliis illis Tractatibus, quos a me noluit videri (quid enim in iis pejus quàm in ipfâ potuit effe?); patet denique ex mirâ ejus 28-29 point de signes de

4 non à la ligne (édit. princeps). parenthèse.

licentiâ opiniones a meis quammaxime diverfas mihi affingendi: neque enim | tantâ ufus fuiffet, fi hoc fibi 153 unquam a me publice exprobratum iri putaffet. Ideoque, quòd ipfam acceperim, non fane illi, fed Socie5 tati, ac tibi, maximas gratias habeo atque ago.

Vellemque ut ea qualifcunque occafio, quæ mihi nunc datur, gratiam referendi, cum ejus in me injuriarum diffimulatione, potius quàm cum aliquâ ultione, conjungi poffet, ne id meâ caufâ facere videar: 10 quod reverâ non committerem, nifi etiam ad laudem Societatis, & tuam, veritatumque scitu perutilium patefactionem, conducere exiftimarem. Sed, cùm R. P.* Mathefim doceat in veftro Collegio Parifienfi, quod spectari poteft ut primarium totius orbis terrarum, 15 Mathefis autem fit facultas, quâ ego præcipue uti dicor : ut nullus eft in totâ veftrâ Societate qui authoritate fuâ plus poffit ad meas opiniones impugnandas, 154 ita nullus etiam eft cujus errores eâ in re admiffi facilius vobis omnibus tribuerentur, fi de ipfis tacerem. Multi enim fibi perfuaderent illum unum ex universo veftro corpore fuiffe delectum ad judicium de meis ferendum, ideoque non minus ei foli, quàm vobis omnibus fimul fumptis, hac de re credi oportere, nec etiam aliter de vobis, quàm de ipfo, effe judicandum. Ac præterea confilium fequutus eft, ut ad cognitionem veritatis aliquandiu impediendam & retardandam valde efficax, fic ad ipfam plane fupprimendam non fufficiens, quodque, cùm tandem detegeretur, nullo a vobis honori effet. Quippe non conatus eft

20

25

a. « Nullo », sic pro « nulli ». Ou peut-être : nullo modo >?

meas opiniones rationibus refutare, fed alias plane ineptas & abfurdas, verbis fere meis expreffas, pro meis propofuit, ac tanquam refutatione indignas 155 derifit. Quo artificio facilè omnes eos, qui me non norunt nec scripta mea viderunt, ab iis legendis avertiffet, ac etiam eos, qui viderunt quidem, fed nondum fatis intelligunt, hoc eft fere omnes qui viderunt, ab ipfis ulterius examinandis revocaffet: nunquam enim fufpicati fuiffent hominem religiofum, præsertim ex veftrâ Societate, adeo confidenter opiniones pro meis proponere, & irridere, quæ reverâ meæ non effent.

5

19

Atque ad hoc multum juviffet, quòd fuam Differtationem non palam omnibus, fed privatim tantùm amicis fuis lectitaffet: ita enim facilè caviffet, ne ulli eam 15 viderent, qui poffent ejus figmenta dignofcere; ac cœteri majorem ei fidem ideo habuiffent, quòd putaffent eum nolle ipfam in lucem edere, ne famæ meæ noceret, ac mihi esse amicum. Nec interim fuiffet pericu156 lum ne a non fatis | multis legeretur: nam, fi tantùm 20 Sociis fuis, in veftro Parifienfi Collegio, id quod fperabat persuasisset, hinc facilè ad omnes alios veftræ Societatis, toto orbe sparfos, eadem opinio tranfiiffet; atque ab his etiam ad alios homines fere omnes, qui Societatis veftræ authoritati credidiffent. Nec fane mi- 25 rarer, fi hoc contigiffet: nam, cùm veftri fint femper fuis quifque ftudiis quammaxime occupati, fieri non poteft ut finguli examinent omnes novos libros, qui quotidie magno numero prodeunt in lucem, fed crediderim expectari judicium ejus, qui primus ex So- 30 12 non à la ligne (édit. princeps).

cietate quemque librum legendum fufcipit, ac prout ille de eo judicat, cæteros poftea vel etiam legere, vel abstinere. Jamque mihi videor ejus rei fecisse experimentum circa Tractatum quem edidi de Meteoris: cùm 5 enim partem Philofophiæ | contineat, quæ, nifi admo- 157 dum fallor, accuratiùs & veriùs in ipfo explicatur, quàm in ullis fcriptis aliorum, nullam puto effe caufam cur Philofophi, qui Meteora fingulis annis in unoquoque ex veftris Collegiis docent, illum præterto mittant, quàm quia fortè, falfis de me R. P. * judiciis credentes, nunquam legerunt.

At quandiu tantùm illa ex meis, quæ ad Phyficam aut Mathefim pertinebant, impugnavit, parum curavi. Cùm autem in fuâ Differtatione principia illa Meta15 phyfica, quorum ope Dei exiftentiam realemque humanæ animæ a corpore diftin&tionem demonftravi, non rationibus, fed maledictis, evertenda susceperit, harum veritatum cognitio tanti eft momenti, ut nemini probo poffit difplicere, quòd ea, quæ de illis 20 fcripfi, pro viribus defendam. Nec fane difficulter id præstabo cùm enim | mihi nihil aliud quàm nimiam 158 dubitationem objecerit, non opus eft, ad oftendendum quàm injufte ipfam mihi affingat, ut referam loca omnia mearum Meditationum, in quibus eam diligenter, 25 ac, ni fallor, accuratiùs quàm ullus alius cujus fcripta habeamus, refutavi & sustuli; fed fatis eft si moneam ejus quod expreffe fcripfi, initio meæ refponfionis ad tertias Objectiones: nempe nullas dubitandi rationes

11 non à la ligne (édit. princeps).

a. Cf. Discours de la Méthode et Essais, p. 455, 1. 18-26, de cette édition.

fuiffe a me propofitas, eo fine ut ipfas perfuaderem, fed contrà ut refutarem; eodem plane modo, quo << Medecinæ fcriptores morbos describunt, quorum >> curandorum Methodum volunt docerea ». Quis tam audax & tam impudens in calumniando unquam fuit, ut accufaret Hippocratem aut Galenum, quòd caufas ex quibus morbi nafci folent exponant, atque 159 inde concluderet, ipfos nihil aliud docere quàm Methodum ægrotandi?

5

Certe, qui tantam in R. P. * audaciam fuiffe fciunt, 10 non facilè fibi perfuaderent ipsum hac in re privato tantùm confilio ufum effe, nifi ego ipse testarer, notumque facerem quo pacto, & ea quæ prius in me scripferat, non probata fint a veftris, & ultima ejus Differtatio tuo juffu ad me fuerit mifla. Quod cùm 15 nullibi commodiùs poffim quàm in hac epiftolâ, non abs re effe puto eam fimul cum Notis meis in Differtationem bedi curare.

Atque, ut ego etiam ex ipfâ fructum percipiam, dicam hîc aliquid de Philofophiâ quam confcribo, & 20 quam, nifi quid obftiterit, poft annum unum aut alterum in lucem edere decrevi°. Cùm, anno 1637, nonnulla ejus Specimina vulgarem, nihil non facere conatus fum, ut præcaverem invidiam, quam mihi, licet

9 non à la ligne (édit. princeps).

a. Ci-avant, page 172, 1. 9-10.

b. Les Nota de Descartes, intercalées dans la Dissertatio du P. Bourdin, parurent, en effet, sous le titre de Objectiones septimæ, etc. (voir ci-avant, p. 451), dans le même volume que cette lettre au P. Dinet.

c. Principia Philosophiæ, publiés en 1644 (achevé d'imprimer le 10 juillet).