quibus nullum judicium, profequutio, aut fuga eft. Et facultas judicandi ita fæpe eft anceps, ut, paribus rationum momenļtis, nullisve exiftentibus, nullum fequatur judicium, cùm intellectus interim apprehendat ea quæ rema5 nent injudicata.

Quod porrò dicis: te poffe femper majora majoraque intelligere, ac nominatim facultatem ipfam intellectûs, cujus ideam etiam infinitam formare valeasa, hoc ipfum arguit intellectum non effe magis limitatum 10 quàm voluntatem, quando fefe extendere ad ufque objectum infinitum poteft. Quòd verò agnofcis voluntatem tuam exæquari voluntati divinæ, non extenfive quidem, fed formaliter, vide quorfum idem non poffit de intellectu quoque dici, ubi formalem intellectus non fecus 15 atque voluntatis no|tionem definiveris. Sed, paucis, dic no- 445 bis, ad quid fe voluntas extendere poffit, quod intellectum effugiat? Non videtur proinde error ex eo nafci, ut afferis, quòd voluntas latius quàm intellectus pateat, & fefe ad illa judicanda extendat, quæ intelle&us non 20 percipit, fed ex eo quòd, cùm æque late pateant, intellectus aliquid percipit non bene, & voluntas judicat non bene.

Quare neque eft cur, voluntatem ultra fines intellectûs promoveas, cùm neque judicet de rebus quas in25 tellectus non percipit, & prave folùm judicet quod intellectus prave percipiat.

26 Non à la ligne (1 et 2°
édit.). De même pour tous les

a. Page 57, 1. 1-6.
b. Cf. p. 57, 1. 11-21.
c. Page 58, 1. 21-23.

autres alinéas, jusqu'à: Denique
ergo... (p. 317, l. 6).

a

Quod exemplum de te ipfâa adfers circa ratiocinium a te factum de rerum | existentiâ, procedit quidem recte, quantum ad judicium de tuí existentiâ spectat; fed quantum fpectat ad alia, videtur non recte assumptum : cùm quicquid dicas, vel potius ludas, reverâ non dubites, fed 5 omnino judices effe aliquid præter te, & a te distinctum; quippe aliquid præter te, & a te diflinctum præintelligens. Quod fupponis, nullam rationem occurrere, quæ 446 unum perfuadeat magis quàm aliud, supponere potes; at fimul debes fupponere, nullum fequuturum judicium, fed voluntatem femper fore indifferentem, neque fe ad judicandum determinaturam, quoufque intellectui major aliqua verifimilitudo ex unâ parte quàm ex aliâ occur

rerit.

ΙΟ

20

Quod proinde dicis : hanc indifferentiam ita extendi 15 ad ea, quæ non fatis perfpicue cognofcuntur, ut quantumvis probabiles conjecturæ te in unam partem trahant, fola cognitio, quòd fint conjecturæ, te impellere ad contrariam affenfionem poffit, id nullo modo videtur verum. Quippe cognitio illa, quòd fint folùm conjecturæ, faciet quidem ut judicium de eâ parte, in quam te trahunt, cum aliquâ formidine & hæfitatione feras; fed numquam faciet, ut judicium feras de parte contraria, nifi poftquàm occurrerint conjecturæ non modò æque probabiles, verùm etiam probabiliores.

Quod fubdis: te id fuiffe expertam his diebus, cùm falfa effe fuppofuifti, quæ maxime vera effe credide

I te ipfâ (errata, 1" édit.)] re ipfâ (1o et 2o édit. et Disquis. Met.).

a. Page 58, 1. 26.

b. Page 59, l. 10-12.
c. Ibid., 1. 15-23.

25

ras a, memento id tibi non fuisse conceffum. Neque enim revera fenfiffe aut perfuafiffe tibi potes, non vidiffe te folem, terram, homines, alia, non audiisse fonos, non ambulasse, non comedisse, non scripsisse, non loquutam fuisse 5 (ufam fcilicet corpore organifve ejus), non alia.

447

Denique ergo forma erroris non tam videtur confiftere in non recto ufu liberi arbitrii", ficut afferis, quàm in dissonantiâ judicii a re judicatâ, & ex eo quidem ortâ, quòd intellectus illam rem, fecus quàm fefe habeat, appre10 hendat. Quare & non tam videtur esse culpa arbitrii, quòd non recte judicet, quàm intellectús, quòd non recte demonftret. Quippe ea videtur arbitrii ab intellectu dependentia, ut, fi intellectus quidem aliquid clare percipiat videaturve percipere, arbitrium ferat judicium ratum 15 atque determinatum, feu id reipfâ verum fit, feu verum effe exiftimetur; fin autem obfcure, tum arbitrium ferat judicium dubium ac formidolofum, & pro tempore tamen habitum verius quàm oppofitum, feu in re ipfâ veritas, feu falfitas fubfit. Ex quo fit ut non tam cavere possimus ne erremus, quàm ne in errore perfeveremus, expendamufque propria judicia, non tam vim facientes arbitrio, 448 quàm applicantes intellectum ad clariorem notitiam, quam judicium femper fecuturum fit.

20

4. Concludis fructum exaggerando, quem ex hac Me25 ditatione potes confequi, ac præfcribis quid fit agendum, ut affequaris veritatem : nempe affequuturum te dicis, si tantùm ad omnia quæ perfecte intelligis fatis attendas, atque illa a reliquis, quæ confufius & obfcurius apprehendis, fecernas °.

a. Page 59, 1. 23-27.
b. Ibid., 1. 28, etc.
c. Page 62, 1. 21-25.

5

Hoc porrò non modò eft verum, fed etiam hujufmodi, ut tota præcedens Meditatio, fine quâ potuit intelligi, videatur fuiffe fupervacanea. Attende tamen, eximie Vir, difficultatem non videri an, ut non fallamur, debeamus clare atque diftincte intelligere aliquid, fed quâ arte aut methodo difcernere liceat, ita nos habere claram diftinAlamque intelligentiam, ut ea vera fit, nec fieri poffit ut fallamur. Quippe initio objecimus, nos non rarò falli, tametfi nobis videamur aliquid adeò clare diftincteque cogno449 fcere, ut nihil poffit clarius & diftinctius. Tu quoque id 10 tibi ipfe objecifti, & expectamus tamen adhuc iftam artem, feu methodum, cui præcipue fit incumbendum.

| IN MEDITATIONEM V.

De effentiâ rerum materialium; & iterùm de Deo,

1. Circa quintam, dicis primùm te diftincte imaginari quantitatem, hoc eft extenfionem in longum, latum & profundum; itemque numerum, figuram, fitum, motum, durationema. Ex his omnibus, quorum te ideas habere dicis, feligis figuram, & ex figuris triangulum, de quo hæc habes: etfi fortaffis talis figura nullibi gentium extra cogitationem meam exiftat, nec unquam extiterit, eft tamen profecto determinata quædam ejus natura, quæ a me non efficta eft, nec a mente meâ dependet, ut patet ex eo quòd demonftrari pof- 25

13 Après V] Quæ est ajouté (Disquis. Met.).

a. Page 63, 1. 16-21.

fint variæ proprietates de ifto triangulo, nempe quòd ejus tres anguli fint æquales duobus rectis, quòd maximo ejus angulo maximum latus fubtendatur, & fimiles, quas, velim nolim, | clare nunc agnofco, 450 5 etiamfi de iis nullo modo ante cogitaverim, cùm triangulum imaginatus fum, nec proinde a me fuerint efficæa. Et tantum habes de essentiâ rerum materialium; nam quæ paucula fubjicis, eodem | pertinent. Ac hærere quidem híc nolo; infinuo folùm durum videri 10 ftatuere aliquam naturam immutabilem & æternam, præter Deum termaximum.

Dices te proferre nihil aliud, quàm quod in fcholis efferunt, naturas seu essentias rerum esse æternas, fierique de ipfis propofitiones fempiternæ veritatis. Sed hoc durum 15 perinde eft, & capi aliunde non poteft effe naturam humanam, cùm nullus eft homo, aut dici rosam esse florem, cùm ne rofa quidem eft.

Dicunt aliud effe loqui de effentiâ, aliud de exiftentiâ rerum, & non effe quidem ab æterno exiftentiam rerum, 20 sed esse tamen essentiam. Verùm, cùm præcipuum, quod eft in rebus, fit essentia, ecquidnam magni Deus facit, quando producit exiftentiam? Videlicet non amplius facit, quàm dum fartor vefte | induit hominem. Quanquam quí 451 defendent effentiam hominis, quæ eft in Platone, effe æter25 nam & independentem a Deo? Ut univerfalis eft, inquient? At in Platone nihil eft, nifi fingulare. Et folet quidem intellectus ex vifis Platonis, Socratis, ac cæterorum hominum confimilibus naturis abflrahere quendam conceptum communem, in quo omnes conveniant, & qui proinde cenferi 30 poffit univerfalis natura effentiave hominis, quatenus omni

a. Page 64, 1. 12-24.