dem, cùm Sirenas & Satyrifcos maxime inufitatis formis fingere ftudent, naturas omni ex parte novas iis poffunt affignare, fed tantummodo diverforum animalium membra permiscent; vel fi forte aliquid excogitent adeo novum, ut nihil omnino ei fimile fuerit vifum, atque ita plane fictitium fit & falfum, certe tamen ad minimum veri colores effe debent, ex quibus illud componant. Nec difpari ratione, quamvis etiam generalia hæc, oculi, caput, manus, & fimilia, imaginaria effe poffent, neceffario tamen faltem alia quædam adhuc magis fimplicia & univerfalia vera effe fatendum eft, ex quibus tanquam coloribus veris omnes iftæ, seu veræ, feu falsæ, quæ in cogitatione noftrâ funt, rerum imagines effinguntur.

5

10

Cujus generis effe videntur natura corpo|rea in 15 communi, ejufque extenfio; item figura rerum extenfarum; item quantitas, five earumdem magnitudo & | numerus; item locus in quo existant, tempusque per quod durent, & fimilia.

20

Quapropter ex his forfan non male concludemus Phyficam, Aftronomiam, Medicinam, difciplinasque alias omnes, quæ a rerum compofitarum confideratione dependent, dubias quidem effe; atqui Arithmeticam, Geometriam, aliasque ejufmodi, quæ nonnifi de fimpliciffimis & maxime generalibus rebus tractant, 25 atque utrum eæ fint in rerum naturâ necne, parum curant, aliquid certi atque indubitati continere. Nam five vigilem, five dormiam, duo & tria fimul junca funt quinque, quadratumque non plura habet latera quàm quatuor; nec fieri poffe videtur ut tam perfpi- 30 cuæ veritates in fufpicionem falfitatis incurrant.

121

Verumtamen infixa quædam eft meæ menti vetus opinio, Deum effe qui poteft omnia, & a quo talis, qualis exifto, fum creatus. Unde autem fcio illum non feciffe ut nulla plane fit terra, nullum cœlum, nulla 5 res extenía, nulla figura, nulla magnitudo, nullus 13 locus, & tamen hæc omnia non aliter quàm nunc mihi videantur existere? Imò etiam, quemadmodum judico interdum alios errare circa ea quæ fe perfectiffime scire arbitrantur, ita ego ut fallar quoties duo & tria 10 fimul addo, vel numero quadrati latera, vel fi quid aliud facilius fingi poteft? At forte | noluit Deus ita me decipi, dicitur enim fumme bonus; fed fi hoc ejus bonitati repugnaret, talem me creaffe ut femper fallar, ab eâdem etiam videretur effe alienum per15 mittere ut interdum fallar; quod ultimum tamen non poteft dici.

Effent verò fortaffe nonnulli qui tam potentem aliquem Deum mallent negare, quàm res alias omnes credere effe incertas. Sed iis non repugnemus, to20 tumque hoc de Deo demus effe fictitium; at seu fato, feu cafu, feu continuatâ rerum ferie, feu quovis alio modo me ad id quod fum perveniffe fupponant; quoniam falli & errare imperfectio quædam effe videtur, quo minùs potentem originis meæ authorem affigna25 bunt, eo probabilius erit me tam imperfectum effe ut femper fallar. Quibus fane argumentis non habeo quod refpondeam, fed tandem cogor fateri nihil effe 14 ex iis quæ olim vera putabam, de quo non liceat dubitare, idque non per inconfiderantiam vel levitatem, 3. fed propter validas & meditatas rationes; ideoque etiam ab iifdem, non minùs quàm ab aperte falfis,

accurate deinceps affenfionem effe cohibendam, fi
quid certi velim invenire.

८.

5

Sed nondum fufficit hæc advertiffe, curandum est ut recorder; affidue enim recurrunt confuetæ opiniones, occupantque credulitatem meam tanquam longo ufu & familiaritatis jure fibi devin&tam, fere etiam me invito; nec unquam iis affentiri & confidere defuefcam, quamdiu tales effe fupponam quales funt revera, nempe aliquo quidem modo dubias, ut jam jam ostensum est, fed nihilominus valde probabiles, 10 & quas multo magis rationi confentaneum fit credere quàm negare. Quapropter, ut opinor, non male agam, fi, voluntate plane in contrarium verfâ, me ipfum fallam, illafque aliquandiu omnino falfas imaginariafque effe fingam, donec tandem, velut æqua- 15 tis utrimque præjudiciorum ponderibus, nulla am15 plius | prava confuetudo judicium meum a rectâ rerum perceptione detorqueat. Etenim fcio nihil inde periculi vel erroris interim fequuturum, & me plus æquo diffidentiæ indulgere non poffe, quandoquidem nunc non rebus agendis, fed cognofcendis tantùm incumbo.

b

a

20

Supponam igitur non optimum Deum, fontem veritatis, fed genium aliquem malignum, eundemque summe potentem & callidum, omnem fuam indu- 25 ftriam in eo pofuiffe, ut me falleret: putabo cœlum, aërem, terram, colores, figuras, fonos, cunctaque externa nihil aliud effe quàm ludificationes fomniorum, quibus infidias credulitati meæ tetendit : confiderabo

a. Voir t. III, p. 147.

b. Ib., p. 147.

meipfum tanquam manus non habentem, non oculos, non carnem, non | fanguinem, non aliquem fenfum, fed hæc omnia me habere falfò opinantem : manebo obftinate in hac meditatione defixus, atque 5 ita, fiquidem non in poteftate meâ fit aliquid veri cognofcere, at certe hoc quod in me est, ne falfis affentiar, nec mihi quidquam ifte deceptor, quantumvis potens, quantumvis callidus, poffit imponere, obfirmatâ mente cavebo. Sed laboriofum eft hoc inftitu- 16 tum, & defidia quædam ad confuetudinem vitæ me reducit. Nec aliter quàm captivus, qui forte imaginariâ libertate fruebatur in fomnis, quum poftea sufpicari incipit fe dormire, timet excitari, blandifque illufionibus lente connivet: fic fponte relabor in ve15 teres opiniones, vereorque expergifci, ne placidæ quieti laboriosa vigilia fuccedens, non in aliquâ luce, fed inter inextricabiles jam motarum difficultatum tenebras, in pofterum fit degenda.

20

MEDITATIO II.

De natura mentis humanæ : quòd ipfa fit
notior quàm corpus a.

In tantas dubitationes hesternâ meditatione conjectus fum, ut nequeam ampliùs earum oblivifci, nec videam tamen quâ ratione folvendæ fint; sed, tanquam

14 fic] hîc (1′′ édit.).— 19 II] secunda (1o édit.).

a. Voir t. III, p. 297, 1. 22.

5

in profundum gurgitem ex improviso delapfus, ita turbatus fum, ut nec poffim in imo pedem figere, nec 17 enatare ad fummum. Enitar tamen & tentabo rurfus eandem viam quam heri fueram ingreffus, removendo fcilicet illud omne quod vel minimum dubitationis admittit, nihilo fecius quàm fi omnino falfum effe comperiffem; pergamque porro donec aliquid certi, vel, fi nihil aliud, faltem hoc ipfum pro certo, nihil effe certi, cognofcam. Nihil nifi pun&tum petebat Archimedes, quod effet firmum & immobile, ut integram 10 terram loco dimoveret; magna quoque fperanda funt, fi vel minimum quid invenero quod certum fit & inconcuffuma.

Suppono igitur omnia quæ video falfa effe; credo nihil unquam extitiffe eorum quæ mendax memoria 15 repræfentat; nullos plane habeo fenfus; corpus, figura, extenfio, motus, locufque funt chimera. Quid igitur erit verum? Fortaffis hoc unum, nihil effe certi. Sed unde fcio nihil effe diverfum ab iis omnibus quæ jam jam recenfui, de quo ne minima quidem occafio fit dubitandi? Nunquid eft aliquis Deus, vel quocunque nomine illum vocem, qui mihi has ipfas cogi18 tationes immittit? Quare | verò hoc putem, cùm forfan ipfemet illarum author effe poffim? Nunquid ergo | faltem ego aliquid fum ? Sed jam negavi me habere ullos 25 sensus, & ullum corpus. Hæreo tamen; nam quid

a. Pas plus pour cette deuxième Méditation que pour la première, ni l'édition de 1641 ni celle de 1642 ne distinguent les alinéas en mettant << à la ligne »; mais la 2e édition sépare d'ordinaire par un intervalle en blanc chaque point de la majuscule suivante, et ces séparations, très visibles dans l'imprimé, correspondent presque toujours aux commencements de nouveaux alinéas.

20